Ο Μπουνιουέλ στο Λαβύρινθο με τις Χελώνες

Το 1933 ο Λουίς Μπουνιουέλ παρουσίασε σε ένα έκπληκτο κοινό τη «Γη Χωρίς Ψωμί», ένα ημίωρο ντοκιμαντέρ για την περιοχή Λας Ούρδες της δυτικής Ισπανίας, ένα μέρος για αιώνες άγριο και αραιοκατοικημένο από αναλφάβητο πληθυσμό απίστευτης φτώχειας, παραδομένο σε όλων των ειδών της στερήσεις. Το ντοκιμαντέρ, γεμάτο σκηνές σοκ (κατσίκια που γκρεμοτσακίζονται, γάιδαροι που κατατρώγονται από μέλισσες, παιδιά-αποκυήματα διαχρονικής αιμομιξίας) απαγορεύτηκε, ενώ για χρόνια είχε σβησμένο το όνομα του Ραμόν Ασίν (ως αναρχικού, οπότε καταδικασμένου από το καθεστώς Φράνκο) από τους τίτλους. Κι όμως, η φήμη λέει πως ήταν ένα κερδοφόρο λαχείο που ο Ρασίν είχε υποσχεθεί στον Μπουνιουέλ πως αν κέρδιζε θα χρηματοδοτούσε το έργο για να βοηθηθούν οι κατατρεγμένοι κάτοικοι της περιοχής.

Ο Σαλβαδόρ Σιμό Μπουσόμ, κόντρα σε κάθε λογική επικαιρότητας, αποφάσισε με όλα τα παραπάνω να κάνει ένα animation-φόρο τιμής στο making of της θρυλικής αυτής ταινίας. Και παρότι τυλιγμένο στον λυρικό μανδύα της ήδη αξέχαστης μουσικής του Αρτούρο Καρδελούς και υπό την καλλιεπή βοήθεια ενός πολύχρωμου animation, δεν υποπίπτει ποτέ στο εξωραϊσμό, δεν αποφεύγει ούτε στιγμή εικόνες που αποστρέφουν το βλέμμα και ερωτήματα σκέψεων βαθιά επικριτικών.

Το πέπλο της ρομαντικής μελαγχολίας που απλώνει μουσική και σκίτσο γλυκαίνει το χάπι όσο χρειάζεται ώστε να μπορέσει ένα ευρύτερο κοινό να προσέλθει και να φύγει με μια αίσθηση (σινε)feelgood πλήρωσης

Ποια είναι τα όρια της τέχνης και ποια της ηθικής του δημιουργού; Μπορεί να σκηνοθετηθεί η πραγματικότητα; Κατά τον Μπουνιουέλ εκείνης της δύσκολης περιόδου (λίγο πριν είχε καταδικαστεί «η Εποχή του Χρυσού», είχε σκοτωθεί με τον Σαλβαδόρ Νταλί, δεν έβρισκε πουθενά πια ευήκοα ώτα για να εργαστεί), η σκηνοθεσία αληθινών περιστατικών – έστω και όχι συλληφθέντων επ’ αυτοφώρω – ήταν η αναγκαία δραματοποίηση για να τονιστεί η πραγματικότητα. Και οι αναστολές του για το όριο της επέμβασής του δεν ήταν και πολλές…

Η ταινία διακόπτεται περιστασιακά από όνειρα του Μπουνιουέλ, τα οποία θέτουν ένα ψυχαναλυτικό περίβλημα (η σχέση με τον πατέρα του), μια ατιθάσευτη δημιουργική οργή υπογραφής (ο τσακωμός με τον Νταλί) αλλά και μια διερώτηση περί του χρόνου και της καλλιτεχνικής δημιουργίας. «Μη με πάρεις, έχω πολλά να κάνω», λέει ο Λουίς στον Χάρο ενός ονείρου του, «ίσως δεν ήταν αρκετά σημαντικά για να μην τα έκανες ως τώρα», έρχεται η σκληρή απάντηση.

Όλα μαζί τονώνονται από το θαυμάσιο σκηνοθετικό εύρημα εμβόλιμων πλάνων από την πραγματική ταινία, περιπλέκοντας επ’ άπειρον τη συζήτηση περί αλήθειας και ψέμματος, ντοκιμαντέρ, μυθοπλασίας και πραγματικής ζωής. Το πέπλο της ρομαντικής μελαγχολίας που απλώνει μουσική και σκίτσο γλυκαίνει το χάπι όσο χρειάζεται ώστε να μπορέσει ένα ευρύτερο κοινό να προσέλθει και να φύγει με μια αίσθηση (σινε)feelgood πλήρωσης. Η οποία μόνο να βαθύνει σε χαραγμένη αίσθηση κι εντύπωση μπορεί από την διερώτηση του έργου πάνω στις ηθικές συνέπειες αισθητικών πράξεων.

Ο Μπούσομ, με σκίτσο, μουσική, κινηματογραφοφιλία αλλά και κριτική διείσδυση, παρέδωσε μια πραγματεία πάνω στην καλλιτεχνική ευθύνη αλλά και την σημασία της δημιουργίας, το σθένος αλλά και την πλήρη απομυθοποίηση του εγωπαθή καλλιτέχνη. Πάντρεμα τέτοιων αντιφάσεων σε συσκευασία τόσο ψυχαγωγική είναι σπάνια πια.