Καπόνε

Η αντιμετώπιση μιας αναμφισβήτητα εγκληματικής φυσιογνωμίας με την δραματουργική συνθήκη «των τελευταίων ημερών του» διατρέχει τον κίνδυνο να επαληθεύσει την...πρόθεσή της εξανθρωπίζοντας υπερβολικά (σε βαθμό εξωραϊσμού δηλαδή) τον βιογραφούμενο. Το πρόβλημα του «Καπόνε», όπως και το πρόβλημα της (σημαντικότερης) «Πτώσης» (2004) του Χερσμπίγκελ για τον Αδόλφο Χίτλερ, ξεκινά από εδώ. Διερωτάσαι ποια ανάγκη εξυπηρετείται από το να στήσεις μια ολόκληρη δραματουργία - και μάλιστα με μια τόσο ηχηρή επιλογή ερμηνευτή στον κεντρικό ρόλο - πάνω στις Ερινύες και το ανθρώπινο δράμα του βασανιστηρίου που υπέστη ο Αλ Καπόνε στην δύση του, νευροψυχιατρικά διαλυμένος, ως συνέπεια της σύφιλης που είχε κολλήσει από νεαρός. Το πόστερ διαμηνύει πώς «όλα στο τέλος πληρώνονται»...

Το πρόβλημα δεν είναι τόσο απλό. Υπάρχει μια λεπτή γραμμή που διαχωρίζει το σινεμά (κυρίως αμερικανικό ή αμερικανοτραφές) που έχει για ήρωές του καθάρματα και καταφέρνει να πει κάτι σημαντικό κι εκείνο που απλά (και ανήθικα) ποντάρει στον εντυπωσιασμό μιας tabloid επιλογής και σφυρίζει αδιάφορα ως προς τις συνέπειες του τι δείχνει. Κι η λεπτή αυτή γραμμή, τόσο σεναριακά, όσο και σκηνοθετικά, φροντίζει να ασκεί με τρόπο διαλεκτικό την κριτική της, να «κοντράρει» δηλαδή νοηματικά την βασική της ιστορία. Στον «Νονό» φερ' ειπείν, δεν ξεχνά ποτέ τι είδους τέρας είναι ο Μάικλ Κορλεόνε. Δεν διασκεδάζεις ποτέ με τους φόνους, δεν αισθάνεσαι ποτέ ότι ο σκηνοθέτης εκτιμά τον ήρωά του. Ταυτόχρονα, η περιπλοκή του ίδιου του κεντρικού χαρακτήρα καθιστά αξιόλογες τις σκέψεις και τις κρίσεις του (ή τον σχολιασμό του έργου πάνω του), καθαυτές πια μια αντίστιξη που σε αποστασιοποιεί μη επιτρέποντάς σου την ταύτιση με ένα τερατώδες μέλος της φυλής μας.

Οι καλύτερες στιγμές της ταινίας είναι αυτές που ο Τρανκ μπαίνει στο συφιλιδικό μυαλό του Καπόνe

Το «Καπόνε», μια ταινία ομολογώ περισσότερο ενδιαφέρουσα απ' ότι το γκροτέσκ μακιγιάζ του ήρωά της προϊδέαζε, δεν εκπίπτει ίσως στον εξωραϊσμό του Αλ Καπόνε (κάποτε μάλιστα, ίσως και ένοχα, θυμάται να τον χαρακτηρίσει σκαιά μέσω άλλων χαρακτήρων), μαστίζεται όμως από δύο αντίθετες μεριές. Η μία είναι το συνολικό γκροτέσκ της, που ακουμπά δυσθεώρητα ύψη camp σε μια (τουλάχιστον) σκηνή με μια ρόμπα, ένα σώβρακο, ένα καρότο κι ένα επίχρυσο Tommy gun. Είναι εν γένει δύσκολο, παρά την ασφυκτικά προσηλωμένη «μεθοδικότητα» του Τομ Χάρντι, να προσεγγίσεις ως θεατής έναν χαρακτήρα που σχεδόν αποκλειστικά μουγκρίζει, ρουθουνίζει, ξερνά, βήχει και κοιτά απλανώς. Ο Χάρντι καταφέρνει την επιθανάτια απόγνωση του σωματικού μαρτυρίου, όμως ακόμα και αυτό δεν στέκει αποφασιστικά - τον λυπάσαι ανθρώπινα; πρόβλημα ο εξανθρωπισμός - επιχαίρεις σαδιστικά; δεν είναι σοβαρό σινεμά αυτό, η Τέχνη δεν μπορεί να είναι στην υπηρεσία ενός κοινού ρεβανσισμού.

Η άλλη μεριά είναι η βλοσυρή της σοβαρότητα, με μπηγμένα βαθιά παραπήγματα στην πεποίθηση ότι αφηγείται κάτι πολύ σπουδαίο κι ότι ξαναγράφει ένα κινηματογραφικό είδος. Τίποτα από τα δύο δεν συμβαίνει. Προσωποπαγώς ο Αλ Καπόνε δεν έχει τίποτα που να οφείλεται να περιγραφεί. Μόνο σε σχέση με την εποχή, την καταγωγή και το σύστημα που τον περιέθαλψε τέτοιες αφηγήσεις αποκτούν βάρος. Και όλα αυτά απουσιάζουν. Όσο για το γκανγκστερικό είδος, ας το αφήσουμε καλύτερα, έχει δεινοπαθήσει αρκετά.

Οι καλύτερες στιγμές της ταινίας είναι αυτές που ο Τρανκ μπαίνει στο συφιλιδικό μυαλό του Καπόνε, περπατά τους λαβυρινθώδεις διαδρόμους της αδυσώπητης μνήμης του, βυθίζεται σταδιακά σε ένα δαντικό κύκλο τιμωρίας. Εκεί η ταινία έχει μια ατμοσφαιρικότητα, ενίοτε έναν εξπρεσιονισμό, ένα ενδιαφέρον. Καταφέρνει ένα κάποιο, έστω κουτσομπολικό, ενδιαφέρον πάνω στην εγκεφαλική λειτουργία και μετάφραση της ενοχής και του κρίματος - αν και δεν βάζεις το χέρι σου στη φωτιά ότι ο Καπόνε είχε κανένα τέτοιο μεράκι.

Όταν όμως συνειδητοποιείς, καθώς η ώρα κυλά, ότι η σωματική υποφορά όχι μόνο δεν έχει τελειωμό αλλά και εξασφαλίζει την αδυναμία του χαρακτήρα να σκεφτεί πάνω στις πράξεις του (άρα χάνεται η σημασία μιας μετάνοιας, που ίσως θα κέρδιζε τους χριστιανικότερους εξ υμών), τότε αυτό που σου απομένει είναι μια σειρά καλοστημένων σκηνογραφιών, μερικών σεκάνς ανάμεσα στο σοκ και την (απαράδεκτη) ιλαρότητα (υπάρχει κι ένας φόρος τιμής στο «Goodfellas»...) και το νεκροζώντανο λιπαρό σώμα του αγνώριστου Τομ Χάρντι σε μια από εκείνες τις ερμηνευτικές επιλογές που ευγενώς συνέβησαν, αλλά κάτι πολύ καλό θα χρειαστεί προσεχώς για να ανανήψει εκείνος που τις έκανε.