Η Δύναμη της Αλήθειας

«Από το σινεμά δεν μπορείς να μάθεις την Ιστορία» θα ακούσεις συχνά να λένε οι «πολέμιοι». Πράγματι, το σινεμά δεν μπορεί αντικαθιστά την επιστημονική ιστορική έρευνα. Δεν θα σου πει «αντικειμενικά» ποιος έκανε τι, γιατί το έκανε, ποιος στήριξε αυτόν και ποιος τον αντίπαλό του, ποια είναι η ευρύτερη σκοπιμότητα που εξυπηρετείται. Απόμενει σαν χρέος της Ιστορίας να ξετυλιχτεί σαν ένα νήμα αποτελούμενο από σωρεία αφηγήσεων, μέσα από τις οποίες, εξαντλητικά βεβαίως, οφείλεται να μελετηθεί το κάθε φαινόμενο και ξεχωριστά και σε συσχετισμό με το ιστορικό περιβάλλον.

Αυτό όμως που μπορεί να κάνει το σινεμά, γι’ αυτό και είναι τόσο έξοχο σαν προπαγανδιστικό μέσο, είναι να σου δείξει την κατάσταση κατά την οποία μια αφήγηση γίνεται βίωμα. Ο Λοζνίτσα, στο ανθρωπιστικά συνταρακτικό του έργο, κάνει κι άλλο ένα: κινηματογραφεί μια χώρα που διαλύεται (και θα κάνει πολλές δεκαετίες να συνέλθει, αν…) υπό τον εξακολουθητικό ηθικό κατακερματισμό μιας εμφύλιας σύρραξης.

...η πραγματικότητα που αποκαλύπτεται είναι μιας «έρημης χώρας» ανάμεσα στο σουρεαλιστικό φονικό μιας από το πουθενά έκρηξης και το οδυνηρό όνειδος της εξουθένωσης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας

Το τι συμβαίνει στην ανατολική Ουκρανία το γνωρίζουμε, έστω επιδερμικά, από τις ειδήσεις. Η σύγκρουση των κυβερνητικών με τις αποσχιστικές, φιλορωσικές δυνάμεις. Από εκεί κι έπειτα ο καθένας ερμηνεύει ανάλογα με τις επιταγές των ιδεολογικών του γούστων. Οι πουτινικοί πανηγυρίζουν, οι ευρωπαϊστές προβληματίζονται, η Αριστερά έχει από μια θέση η κ€αθεμιά (…). Το γνωστό ιδεοληπτικό κουβεντολόι γύρω από ξένες γειτονιές, που βέβαια έχουν αρκετό πλουτοπαραγωγικό ενδιαφέρον – ειδάλλως και τι μας νοιάζει αν και ποιοι σκοτώνονται.

(Ευτυχώς) η δουλειά του σινεμά, που όντως δεν μπορεί να σου μάθει Ιστορία, είναι να σου δείξει την αποκτήνωση, εκείνη την κατάσταση που οι άνθρωποι ενθυμούνται ευθαρσώς όταν πολεμούν – ή, μεταξύ μας, κάνουν πόλεμο επειδή τους είναι ευκολότερη η βίαιη έκφραση της επιβολής, παρά η ειρηνικότητα της συμβίωσης. Και η πραγματικότητα που αποκαλύπτει ο Λοζνίτσα είναι μιας «έρημης χώρας» ανάμεσα στο σουρεαλιστικό φονικό μιας από το πουθενά έκρηξης και το οδυνηρό ηθικό όνειδος της εξουθένωσης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Στιλιστικά ο Λοζνίτσα είναι βέβαια αυτός ο ακραιφνής φεστιβαλικός δημιουργός κι έτσι, σε ευθεία αναλογία, το έργο του είναι μια στιγμή παραδειγματικού φεστιβαλικού κινηματογράφου, αργού, μονοπλανικού, πάντοτε ρυθμικά στοχαστικού, αφηγηματικά δισυπόστατου και υπαρξιακά απομακρυσμένου και από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές - πολιτικά όχι ισαπέχοντος πάντως. Όλ’ αυτά εγγυώνται στο αισθητικά αλληλέγγυο κοινό μια αναλογικά βιωματική εμπειρία. Στους θετικά διακείμενους υπολοίπους (οι υπόλοιποι δεν θα το δουν έτσι κι αλλιώς) θα καταφέρει δεδομένα σωθικά χτυπήματα (η σκηνή της διαπόμπευσης είναι σκηνή ανθολογίας) και θα υπενθυμίσει πως έστω κι εξ αποστάσεως το σινεμά αυτό είναι απαραίτητο. Γιατί σου μαθαίνει κάτι σημαντικότερο κι απ’ την Ιστορία: Τί είσαι αλλά οφείλεις να καθυποτάξεις αν αυτός ο κόσμος δικαιούται να εξακολουθεί να υφίσταται.