11:27
12/7

Essential Cinema #58: «Χωρις Ήλιο» (1983) του Κρις Μαρκέρ

Το 1971 ο Βέρνερ Χέρτζογκ μετέφερε στις αφρικανικές στέπες την άποψή του για το πώς έπρεπε να μοιάζει ένα «ντοκιμαντέρ επιστημονικής φαντασίας» - σύμφωνα με τα λεγόμενά του. Η ταινία ονομαζόταν «Φάτα Μοργκάνα» και επιχειρούσε, με τρόπο άκρως αφαιρετικό και εξόχως ποιητικό, να φανταστεί πώς θα έμοιαζε ο κόσμος μας ιδωμένος από κάποιον άλλο πλανήτη. Μια δεκαετία μετά, ο Κρις Μαρκέρ ξεκινά από την ίδια αφετηρία για μια ευρύτερη γεωγραφικά, πιο οριοθετημένη εννοιολογικά όμως οδύσσεια.

Το «Χωρίς Ήλιο» είναι το οδοιπορικό ενός ξένου σε γιγάντιες μητροπόλεις της Ανατολής, αχανείς εκτάσεις της Αφρικής, δρόμους και στενά της Καλιφόρνια. Φανταστικός κινηματογραφιστής, πλανητικός ταξιδευτής ή χρονο-επισκέπτης, η μοναδική επαφή που μας επιτρέπει ο αθέατος αυτός ήρωας είναι μέσω του γραπτού λόγου.

Ένα ανορθόδοξο road movie που κυλά σαν στοχαστικό ποτάμι

Μια γυναίκα διαβάζει τα γράμματα που της στέλνει, γράμματα από έναν αποστολέα το πρόσωπο του οποίου δεν πρόκειται ποτέ να μάθουμε. Τα μηνύματά του συνοδεύονται από εικόνες των τοποθεσιών που περιδιαβαίνει, των ανθρώπων που συναντά, αλλά και οπτικές παραστάσεις, αποσπάσματα από ταινίες, πλάνα αρχείου κι ένα πολύχρωμο υλικό από ντόπιες εθιμοτυπίες και εθνολογικές παρατηρήσεις, δεμένο με ήχους και σκέψεις. Ενώνοντας τα κομμάτια, ο Μαρκέρ πλάθει ένα ανορθόδοξο road movie που κυλά σαν στοχαστικό ποτάμι για να καλύψει μια νοητή γεωγραφία από την Ιαπωνία στη Γουινέα, από το Πράσινο Ακρωτήρι στην Ισλανδία κι από εκεί στο Σαν Φρανσίσκο.

Αυτός είναι ένας μοναχά τρόπος να προσεγγίσει κανείς ένα τόσο ευρύ θεματικά δοκίμιο. Ο άλλος θα ήταν να το συνδέσει με μερικές από τις σταθερές εμμονές του Γάλλου δημιουργού (υπεύθυνου μεταξύ πολλών άλλων για το ριζοσπαστικό «La Jetée» και το πολιτικοκοινωνικό πανόραμα του «Το Βάθος του Ουρανού Είναι Κόκκινο»). Η ανθρώπινη Ιστορία, η ρευστότητα των όσων αντιλαμβανόμαστε, η αντιπαράθεση χώρου και χρόνου ξετυλίγουν μια αξιοθαύμαστη πραγματεία γύρω από τη λειτουργία της μνήμης και τη δυνατότητα της επίκτητης υιοθέτησής της μέσω της τεχνολογίας.

Μέσα σε αυτό το ανθρωπολογικό καλειδοσκόπιο από εικονογραφικές εντυπώσεις και καταγραμμένους ήχους χάνεται ο αθέατος ήρωας

Ο Μαρκέρ συλλαμβάνει ένα εξελιγμένο παρόν όπου οι εικόνες έχουν αντικαταστήσει την πραγματικότητα και όπου η ατομική και συλλογική μνήμη μοιάζει άρρηκτα πλέον δεμένη και ελεγχόμενη από αυτές. Βάζει τον αινιγματικό επισκέπτη του να αναρωτιέται πόσο ευάλωτοι είμαστε πλέον απέναντι σε θύμησες και ανακλήσεις πραγμάτων που δεν έχουμε ουσιαστικά βιώσει. Στο τέλος, τον αφήνει να ολοκληρώσει το ταξίδι με τις αποσκευές γεμάτες από τις δικές του συνθετικές αναμνήσεις.

Ζωντανές καρτ ποστάλ απεικονίζουν ένα κόσμο όπου οι αρχέγονες έννοιες της ζωής και του θανάτου αναπαράγονται και επαναλαμβάνονται σε έναν αέναο κύκλο που ενώνει πολιτισμούς, πληθυσμούς και έθνη, απλούστατα επειδή η ανθρώπινη φύση στηρίζεται σε μια σειρά κοινών και συλλογικών βιωμάτων: Τη γέννηση και το βιολογικό τέλος, τη χαρά και τη λύπη, την κίνηση και την ακινησία, την αλήθεια και το ψέμα, την παράδοση και την πρόοδο.

Μέσα σε αυτό το ανθρωπολογικό καλειδοσκόπιο από εικονογραφικές εντυπώσεις και καταγραμμένους ήχους χάνεται ο αόρατος κοσμικός ταξιδευτής. Αποτυπώνοντας στις εμπειρίες και τους στοχασμούς του τον παλμό του ανθρώπου που επιχειρεί να εξηγήσει και να μεταφράσει το σύμπαν που τον περιβάλλει. Επειδή ουδέποτε του δόθηκε ολοκληρωμένο και σαφές.

SANS SOLEIL
ΓΑΛΛΙΑ, 1983
Σενάριο, σκηνοθεσία, φωτογραφία, μοντάζ, μουσική: Κρις Μαρκέρ Διάρκεια: 104’