14:09
15/3

10 «ξένοι» σκηνοθέτες στο αγγλόφωνο ντεμπούτο τους

Τα κριτήρια της λίστας αυτής θα είναι δύο. Το ένα το επιβάλλουμε για να ταιριάξει με την αφορμή μας και είναι η συνθήκη οικονομικής συμμετοχής αμερικανικών στούντιο στην παραγωγή. Το άλλο, πάγιο αυτό, να μας αρέσει η ταινία ανεξαρτήτως του απόηχου της εποχής της ή της καθεστωτικής κριτικής άποψης. Άλλωστε το Χόλιγουντ, που μόνο αδαείς θεωρούν «αμερικανικό» σινεμά, υπήρξε από τις αρχές του 20ού αιώνα μια χοάνη σύμπλεξης πολιτισμών, ένα καταφύγιο αλλά και μία μίτρα κοπής παγκόσμιου κινηματογράφου.

Προεξαρχόντων κεντρο-και ανατολικοευρωπαίων σκηνοθετών (και οπωσδήποτε όχι μόνο, υπάρχει και πληθώρα τεχνικών και ηθοποιών) που χάρισαν την εμπειρία, την αισθητική και το γόητρο του αλλιώτικα πολιτισμένου «Παλαιού Κόσμου», το Χόλιγουντ χτίστηκε από τους μετανάστες του, καλλιτέχνες που βρήκαν καταφύγιο, θαλπωρή ή απλώς ένα… στοίχημα καριέρας και κατάφεραν να εμβολιάσουν το σημαντικότερο σινεμά της ιστορίας με ό,τι απαραίτητο.

Ξεκινάμε:

«Η Αυγή» («Sunrise: A Song of Two Humans», 1927) του Φρίντριχ Μουρνάου

Ο Μουρνάου κατέφθασε στην Αμερική μετά από εν Γερμανία θριάμβους («Φάουστ», «Νοσφεράτου», «Ο Τελευταίος των Ανθρώπων») για λογαριασμό της Φοξ, προδρόμου της 20^th Century. «Η Αυγή» συγκαταλέγεται στις ωραιότερες και σημαντικότερες στιγμές του κινηματογράφου, είναι η ευτυχέστερη της λίστας, η εμπορική αποτυχία όμως στοίχισε την καλλιτεχνική ελευθερία στον σκηνοθέτη. Θα γύριζε τρεις ακόμα ταινίες στην Αμερική πριν τον πρόωρο θάνατό του στα 42 του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα (μεταξύ των οποίων και το ονειρεμένο «Ταμπού» του 1931), όμως είναι η «Αυγή» που με τις καινοτομίες (η πρώτη ταινία με πάνω της γραμμένο soundtrack!)  και την αφηγηματική της ευεξία που σημαδεύει την αμερικανική του περίοδο.

«Οργισμένος Γίγαντας» («Fury», 1936) του Φριτς Λανγκ

Η μυθιστορηματική απόδραση του Λανγκ από τη ναζιστική Γερμανία, τον έφερε πρώτα στη Γαλλία για ένα βραχύ διάστημα (έκανε κι ένα έργο εκεί) κι εν συνεχεία στην Αμερική, όπου για λογαριασμό της MGM υπέγραψε με τον «Οργισμένο Γίγαντα» την αρχή της δεύτερης μεγάλης καμπής της καριέρας του. Οι κριτικοί περνούν θαυμάσιο nerd time συζητώντας αν η γερμανική ή η αμερικανική περίοδος είναι η καλύτερη, όσο κι αν αγαπάται η δεύτερη ο Λανγκ κατέφθασε έχοντας κάνει στη Γερμανία, «Μαμπούζε», «Μ», «Μετρόπολις», «Γυναίκα στη Σελήνη», «Κατασκόπους», «Νιμπελούγκεν», φιλμογραφία που αρκεί να τον βάλει στους 10 μεγαλύτερους σκηνοθέτες όλων των εποχών και να τον δικαιολογεί σαν αφετηρία του σύγχρονου Χόλιγουντ. Υπό αυτές τις συνθήκες ο «Οργισμένος Γίγαντας» είναι μια συμβατική ταινία, θαυμάσια βέβαια στην κουβέντα της για την αυτοδικία και τον όχλο αλλά μακροσκοπικά συμβατική. Λατρεύεται κι έτσι πάντως.  

«Ματωμένος Βάλτος» («Swamp Water», 1941), του Ζαν Ρενουάρ

Δυο χρόνια μετά τον «Κανόνα του Παιχνιδιού» όλα είχαν αλλάξει στην αγαπημένη Γαλλία του Ρενουάρ,  βασικότερο των οποίων η κατάληψή της από τους Ναζί, γεγονός που καθιστούσε την παραμονή του σκηνοθέτη στα πάτρια αδύνατη. Η αναγκαστική εξορία στις ΗΠΑ έγινε υπό την αιγίδα του Ντάριλ Ζάνουκ, ενός φοβερά επεμβατικού παραγωγού που σκοτώθηκε αμέσως με τον Ρενουάρ για τον χώρο των γυρισμάτων. Μ’ ένα έξοχο καστ (Γουόλτερ Χιούστον, Γουόλτερ Μπρέναν, Ντέινα Άντριους και Αν Μπάξτερ) και γυρίσματα στον αμερικάνικό Νότο (η αιτία του καυγά), το «Swamp» δεν πολυάρεσε στους κριτικούς, δεν είναι να συγκριθεί με τις καλύτερες στιγμές του Ρενουάρ, αλλά με δεδομένη την αδικία του ότι οι καλύτερές του στιγμές συγκαταλέγονται και στις καλύτερες της ιστορίας γενικώς, το έργο είναι ωραιότατο. Σπουδή χαρακτήρων κι έξοχου κινητικού στυλ, επίσης, ροής και τέμπο, που ο Ρενουάρ υπήρξε αξεπέραστος βιρτουόζος, χωρίς τα εφετζίδικα δεκανίκια των σημερινών. Απλά πράγματα. Πάντως ο καιρός του Ρενουάρ στο Χόλιγουντ δεν ήταν ευτυχής, γύρισε μερικές ταινίες ακόμα και μετά τον κατακερματισμό του (ωραίου) «Woman on the Beach» (1947) έφυγε τρέχοντας από το Χόλιγουντ.

«Στρόμπολι, Η Γη του Θεού» («Stromboli», 1950) του Ρομπέρτο Ροσελίνι

Η πρώτη και μοναδική δουλειά του Ροσελίνι (και) με αμερικάνικα χρήματα (του Χάουαρντ Χιουζ της RKO), δεν ανήκει στα επίσημα αριστουργήματα του σκηνοθέτη, ιδίως στην εποχή της αντιμετωπίστηκε περισσότερο αρνητικά παρά ευνοϊκά και είναι φυσικά γνωστή περισσότερο για το σκανδαλώδες κομμάτι της. Η Μπέργκμαν δεν πρέπει να είχε ολοκληρώσει καλά-καλά τα γυρίσματα στον «Αστερισμό του Αιγόκερω» του Χίτσκοκ, όταν φλέρταρε κινηματογραφικά με τον Ροσελίνι, φλερτ που δεν άργησε να μετατραπεί σε θυελλώδες ειδύλλιο που στοίχισε στην Μανιάνι τον ρόλο στο «Στρόμπολι», δυο διαζύγια, οικτρή απήχηση στις ηθικοπλασμένες ΗΠΑ αλλά και μια σειρά έργων υπεράξιων μνείας και εκτίμησης. Το «Στρόμπολι» έχει τρεις βερσιόν, εξού και είναι στη λίστα λόγω της αμερικανικής και διαθέτει μια Μπέργκμαν μεθυστικής ομορφιάς και ελευθερωμένης ερμηνείας σε μια ιστορία αβάσταχτου γάμου και αφτιασίδωτης φυσικής καλλονής στις ηφαιστειογενείς Αιολίδες Νήσους.

«Blow Up» (1966) του Μικελάντζελο Αντονιόνι

Να προλάβουμε τους μελετηρούς: Τούτο δεν είναι το πρώτο έργο του Αντονιόνι με αμερικάνικο χρήμα, η «Κραυγή» του ’57 είχε κι αυτή ένα υπερατλαντικό μερτικό. Θα προσμετρήσουμε τούτο λόγω major υποστήριξης από την MGM.

Για έναν τόσο κινηματογραφικό κι ελλειπτικό σκηνοθέτη η μετάβαση θα αναμενόταν άνετη, παραήταν τελικά, αν με ρωτάς αυτή ήταν καλύτερη ως τότε ταινία του σκηνοθέτη, ίσως ακόμα-ακόμα και η καλύτερη της ένδοξης καριέρας του. Το «Blow Up» συλλαμβάνει τον πυρετό του swinging Λονδίνου, φυλακίζει το art house πνεύμα μιας σεισμικής εποχής, φωτογραφίζει την κουλτούρα και μετά γίνεται αριστούργημα πάνω στην σχετικότητα, τον μοντερνισμό και την Εικόνα (δηλαδή το σινεμά) σαν μέσου εντοπισμού και κατανόησης μιας αποδρώσας αλήθειας. Στα λοιπά, σπουδαία εισιτήρια, πλήρες γυμνό για πρώτη φορά, τέλεια trivia (Μπεκ και Πέιτζ μαζί στους Yardbirds, o Αντονιόνι να περνάει με σπρέι το γρασίδι για να πετύχει το χρώμα που ήθελε και λοιπά) κι ένα φινάλε-αρχέτυπο του κοιταζόμαστε κι όποιος κατάλαβε, κατάλαβε. Δεν πειράζει, όπως έλεγε κι ο Αντονιόνι μια ταινία που μπορείς να περιγράφεις με λέξεις δεν είναι καλή ταινία.