11:09
30/3

Το ίχνος του Κριστόφ Πεντερέτσκι στον κινηματογράφο

Το Χειρόγραφο της Σαραγόσα (1965) του Βόιτσεκ Χας

Για το αριστούργημα του Χας, που προβλήθηκε και προς διετίας στις «Νύχτες Πρεμιέρας», ο Πεντερέτσκι συνεισέφερε το πρώτο του πρωτότυπο σάουντρακ, δείχνοντας ακόμα μια φορά πως για τις μεγάλες στιγμές της τέχνης απαιτούνται αναλόγως μεγάλες (συμπτωματικές;) συνευρέσεις. Η musique concrète συναντά το ξαναδιάβασμα της 9ης του Μπετόβεν, κρουστά, όργανο, κιθάρα, φωνή, ηλεκτρικές παραμορφώσεις, η «αλλόκοτη» ενορχήστρωση για τη σπαρτιάτικη χρήση των επί μέρους αντι-μελωδιών. Οι αμύητοι θα αποξενωθούν, οι λάτρεις γιορτάζουν, οι θαρραλέοι επιχειρούν το έργο και διαπιστώνουν αυτήκοα την (αντι)δραματική λειτουργικότητα της μουσικής.

Σ΄αγαπώ, Σ' αγαπώ (1968) του Αλέν Ρενέ

Από τις λιγότερο γνωστές στιγμές του Αλέν Ρενέ, μια από εκείνες τις ενίοτε καταπληκτικές του ασκήσεις πάνω στη μνήμη και τα ερείπια του χρόνου, δεδομένα στρυφνό για μεγάλη μερίδα θεατών (μην παραπλανηθείτε από τον αισθηματικό τίτλο δηλαδή), διαθέτει επίσης μουσική από τον Πολωνό εκλιπόντα. 

Ο Εξορκιστής (1973) του Γουίλιαμ Φρίντκιν

Για την ταινία που άλλαξε τα φώτα στο κοινό των αρχών του '70, ο Φρίντκιν φρόντισε να φτιάξει ένα σάουντρακ που από τον Μάικ Όλντφιλντ σε πέταγε στη Ρίτα Σακελλαρίου κι από τους Allman Brothers στον...Πεντερέτσκι. Αν το εκλεκτικό είναι τέχνη, ο Φρίντκιν την κατείχε σε ύψιστο βαθμό και εδώ λαμβάνετε την «Polymorphia» - ανάμεσα στα σπαράγματα τριών ακόμα μουσικών χρήσεων του συνθέτη. Ανησυχητικό ηχοτοπίο, προειδοποιήσαμε. (Και ο Κιούμπρικ προσέχει...)

Η Λάμψη (1980) του Στάνλεϊ Κιούμπρικ

Όπως και ο «Εξορκιστής» έτσι και η «Λάμψη» δεν θα ήταν ίδια έργα χωρίς αυτόν τον ηχητικό σχεδιασμό και η τελευταία, με όλο της το ασήκωτο εκτόπισμα, είναι αλήθεια πως οφείλει πολλά στην έμπνευση του έργου του Φρίντκιν - αν και είναι δίκαιο να ειπωθεί ότι και ο τελευταίος αντλεί από την αντίληψη του σάουντρακ της «Οδύσσειας του Διαστήματος», που συνιστά τομή στην κινηματογραφική χρήση της μουσικής. Ο Κιούμπρικ χρησιμοποίησε ευρέως τη μουσική του Πεντερέτσκι και η έγχορδη παράνοια του ακόλουθου track (συν κάποια χάλκινα και κρουστά όσο πάμε προς το φινάλε) βοήθησε μέγιστα.

Ατίθαση Καρδιά (1990) του Ντέιβιντ Λιντς

Μια βασική μαθηματική συνεπαγωγή λέει «αν ο Κιούμπρικ τότε ο Λιντς», χωρίς αυτό να μειώνει βέβαια καθόλου τον δεύτερο. Ο ονειροπαρμένος του υποσυνειδήτου ξεκίνησε να χρησιμοποιεί τη μουσική του Πεντερέτσκι από εδώ και ξέφυγε εντελώς βέβαια στο υποδεκτικό «Inland Empire» που ζει και αναπνέει για τις ατονικές περιπλανήσεις του συνθέτη. Η ταινία λειτουργεί και σαν άτυπο best of του συνθέτη, η συνεργασία δε Λίντς-Μπανταλαμέντι-Πεντερέτσκι συνιστά ένα από τα σάουντρακ κεντήματα της τελευταίας 20ετίας.

Inland Empire (2006) του Ντέιβιντ Λιντς

Τα Παιδιά των Ανθρώπων (2006) του Αλφόνσο Κουαρόν

Στο εκλεκτικό μέχρι παραλύσεως σάουντρακ της ταινίας του Κουαρόν (Radiohead, Σοστακόβιτς, King Crimson, Beatles, Aphew Twin, ακόμα και....Antique), παραμονεύει ξανά ένα από τα διασημότερα έργα του εκλιπόντος και σε μια από τις πιο αξέχαστες στιγμές του έργου.

Katyn (2007) του Αντρέι Βάιντα

O πόλεμος είναι τερατογένεση, ένας θρήνος είναι το αντάξιο μουσικό ανάλογο, κι από το Ρέκβιεμ του συνθέτη (μια σαφώς προσιτότερη σύνθεση για ευρύτερο κοινό) συντάσσεται μουσικά και μια επιστροφή στα πάτρια, το σπουδαίο έργο του Αντρέι Βάιντα πάνω στην θηριωδία του δάσους του Κατίν. Η ταινία καταφεύγει συνολικά στη μουσική αρωγή του συνθέτη με αποσπάσματα από τρεις συμφωνίες του, έργα για έγχορδα και ορχήστρα καθώς και το Awakening of Jacob που ακούμε πιο πάνω στη «Λάμψη».

Το Νησί των Καταραμένων (2010) του Μάρτιν Σκορσέζε

Όπου γάμος και γιορτή ο Σκορσέζε πρώτος, φαινομενικά η αναφορά σ' έναν τέτοιο συνθέτη είναι παράταιρη για ένα b movie, έλα όμως που η φιλοδοξία της ταινίας είναι πολύ μεγαλύτερη και το εδάφιο από την Τρίτη Συμφωνία του Πεντερέτσκι βρίσκει μια από τις, θεωρητικά τουλάχιστον, πιο υποβλητικές χρήσεις του.

Υπήρκε αναμφισβήτητα σπουδαίος ο Πολωνός, στη μουσική του αντιπροσωπεύθηκε ο ορχηστρικός μοντερνισμός του 20ού αιώνα (αλλά και η άρνησή του), στο αντιδραματικό του ηχόγραμμα το σκότος μιας βάρβαρης εποχής εκφράστηκε ευκρινέστερα και πιο ανησυχητικά από πολλούς ομολόγους του. Η μουσική, οι λάτρεις της - και από κοντά το σινεμά - του οφείλουν ενεργή μνήμη.