Ρούμπεν Έστλουντ: «Η σύγχρονη τέχνη σήμερα είναι εσωτερική διακόσμηση για πλούσιους» - αφιερωματα , θεματα || cinemagazine.gr
12:08
4/12

Ρούμπεν Έστλουντ: «Η σύγχρονη τέχνη σήμερα είναι εσωτερική διακόσμηση για πλούσιους»

Ό,τι ακολουθεί, είναι ολόκληρη η απολαυστικότατη συνέντευξη που μας παραχώρησε πριν μερικές εβδομάδες στη Θεσσαλονίκη ο τετραπέρατος Σουηδός σκηνοθέτης του «Τετραγώνου», της ταινίας που θριάμβευσε στο πρόσφατο Φεστιβάλ Καννών κερδίζοντας επάξια τον Χρυσό Φοίνικα.

Συνέντευξη στον Νεκτάριο Σάκκα

Τον Ρούμεν Έστλουντ, δικαιότατο κάτοχο του Χρυσού Φοίνικα στο πρόσφατο Φεστιβάλ Καννών με το «The Square» («Το Τετράγωνο»), τον συναντήσαμε λίγες εβδομάδες πριν, στο πλαίσιο του 58ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Και η συζήτηση που προέκυψε δε θα μπορούσε παρά να είναι το ίδιο ιντριγκαδόρικη με τις ταινίες του, αλλά και τον ίδιο τον Σουηδό σκηνοθέτη.

Για εμάς που λατρέψαμε την οξυδέρκεια της «Ανωτέρας Βίας» και παραδοθήκαμε στις πτυχές της πολυεπίπεδης σάτιρας του «Τετραγώνου», ο Έστλουντ φαντάζει περισσότερο ως ένας κοινωνιολόγος ερευνητής με μια κάμερα στο χέρι παρά κάποιος συνηθισμένος σκηνοθέτης. Κάτι που φρόντισε να επιβεβαιώσει και ο ίδιος, όταν κατά την προβολή της νέας του ταινίας στη Θεσσαλονίκη, αποφάσισε να εκτελέσει ένα «πείραμα» που συνηθίζει τελευταία στα φεστιβάλ, αφήνοντας εν γνώσει του κοινού και εκτεθειμένα στο διάδρομο του Ολύμπιον πορτοφόλι και κινητό, δηλώνοντας την εμπιστοσύνη του πως όταν θα επέστρεφε για το q&a θα τα έβρισκε άθικτα.

«Το Τετράγωνο», περιστρέφεται εν πολλοίς γύρω από τον Κρίστιαν (Κλάες Μπανγκ), καταξιωμένο επιμελητή ενός μουσείου σύγχρονης τέχνης, ο οποίος δυσκολεύεται χαρακτηριστικά να λειτουργήσει σύμφωνα με τις αρχές και τον αλτρουισμό που (θεωρητικά) τον διέπουν, την ώρα που οι καταστάσεις τόσο στην προσωπική όσο και στην επαγγελματική του ζωή αρχίζουν να ξεφεύγουν από τον έλεγχό του. Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως στο πλευρό του Μπανγκ πρωταγωνιστούν επίσης η εκπληκτική Ελίζαμπεθ Μος («Mad Men») και ο Ντόμινικ Γουέστ του «The Wire».

Με αφορμή λοιπόν «Το Τετράγωνο» που πέραν του Χρυσού Φοίνικα έχει καταφέρει να καταξιωθεί και ως το ιδανικότερο follow up έπειτα από την αριστουργηματική «Ανωτέρα Βία», ο Έστλουντ είχε πολλά να μας πει αναφορικά με τη σημασία που δίνει ως δημιουργός στην επιστήμη της Κοινωνιολογίας, το ρόλο της μητέρας του στη σκηνοθετική του διαδρομή, το πόσο σε υπόληψη (δεν) έχει τη σύγχρονη τέχνη, καθώς επίσης να μας αποκαλύψει πτυχές από το παρασκήνιο ορισμένων πραγματικά συναρπαστικών σκηνών που λαμβάνουν χώρα στην τελευταία του ταινία.

Ο Ρούμπεν Έστλουντ πανηγυρίζει τον Χρυσό Φοίνικα των Καννών

Κρίνοντας αποκλειστικά από τις ταινίες σου ως τώρα, αλλά και το «πείραμα» στην Ολύμπιον με το παρατημένο πορτοφόλι και το κινητό, μοιάζεις περισσότερο με έναν σκηνοθέτη που παίρνει τη θέση ενός ερευνητή κοινωνιολόγου. Συμφωνείς με αυτό;

Συμφωνώ. Η κοινωνιολογία είναι ένα υπέροχο πεδίο. Αν δεις σημαντικά κοινωνιολογικά πειράματα όπως το πείραμα του Μίλγκραμ ή τη θεωρία του Σόλομον Ας, θα δεις ότι προκειμένου να κατανοήσουμε τους εαυτούς μας θα πρέπει να εξετάσουμε το άτομο εντός ενός συγκεκριμένου πλαισίου κάθε φορά. Έτσι βλέπουμε τους μηχανισμούς συμπεριφοράς που αναπτύσσονται και, υπό αυτή την έννοια, μου αρέσει πολύ οι ταινίες να πραγματοποιούν κοινωνιολογικά παραδείγματα και να εξετάζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά υπό το πρίσμα αυτό.

Νομίζω, ξέρεις, πως έχουν γυριστεί τόσες πολλές ταινίες με βάση έναν πρωταγωνιστή και έναν ανταγωνιστή… και νομίζω πως είναι τελείως λάθος να εξηγείς τον κόσμο με αυτόν τον τρόπο. Δεν είναι η αλήθεια, είναι μια προσέγγιση υλιστική.

Τι σε εμπνέει συνήθως; Απλοί καθημερινοί άνθρωποι που συναντάς εκεί έξω; Άτομα του στενού σου περιβάλλοντος; Συγκεκριμένοι σκηνοθέτες και οι δουλειές τους ίσως;

Μεγάλωσα με δύο γονείς όπου ήταν και οι δύο δάσκαλοι. Στην ταινία μου «Involuntary» (2008) πρωταγωνιστεί μια δασκάλα, τον χαρακτήρα της οποίας θυμάμαι πως τον είχα εμπνευστεί από τη μητέρα μου. Η συγκεκριμένη ηρωίδα εκτελούσε στην τάξη πειράματα κοινωνιολογικού ενδιαφέροντος με τους μαθητές της, και αυτό ήταν κάτι που έκανε η μητέρα μου στη δική της τάξη. Μάλιστα ερχόταν μετά το μάθημα και μου μιλούσε για αυτά τα πειράματα, τι είχε συμβεί κλπ.

Πέρα από αυτό όμως είναι και η σχολή κινηματογράφου του Γκέτεμποργκ, στην οποία συνάντησα μερικούς ανθρώπους που έγιναν για μένα πολύ σημαντικοί και αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης. Όπως ο μετέπειτα παραγωγός μου Έρικ Χέμεντορφ ή ο επίσης παραγωγός Κάλε Μπούμαν, ο οποίος έχει συνεργαστεί και με τον Ρόι Άντερσον (βλ. το «Μια Ερωτική Ιστορία» του 1970).

Η σύγχρονη τέχνη παίζει σημαντικό ρόλο στο «Τετράγωνο». Αναρωτιέμαι αν η προσέγγισή σου ως προς αυτή ήταν περισσότερο σατιρική ή αν την αντιμετώπισες ως κάτι που - περιέργως - βγάζει νόημα σε σχέση με το πώς έχει εξελιχθεί ο «Δυτικός» άνθρωπος.

Θυμάσαι την πρώτη σκηνή της ταινίας με τη συνέντευξη, εκεί όπου η δημοσιογράφος (Ελίζαμπεθ Μος) διαβάζει εκείνο το κείμενο που εξηγεί το σκεπτικό γύρω από την περίφημη “έκθεση / μη-έκθεση” που ετοιμάζει ο Κρίστιαν; Κάτι που στην ουσία πρόκειται για μια μαλακισμένη θεωρία, βασικά. Ε λοιπόν, το κείμενο αυτό το «έκλεψα» από έναν καθηγητή σύγχρονης τέχνης στο Γκέτεμποργκ, ο οποίος μας το είχε μοιράσει λέγοντας πως «είναι μια τρέλα» όλο αυτό, και το έκλεψα γιατί κι εγώ πιστεύω πως είναι μια εντελώς γελοία θεωρία.

Νομίζω πως το σκεπτικό γύρω από αυτές τις “εκθέσεις / μη-εκθέσεις” είναι απλώς μια αντιστροφή των λέξεων, τόσο κούφια μάλιστα που αν ξύσεις την επιφάνεια δεν υπάρχει τίποτα! Είναι τρομερά επιτηδευμένη αυτή η θεωρία, όπως νομίζω πως και ο χώρος της σύγχρονης τέχνης είναι πολύ επιτηδευμένος. Ασφαλώς υπάρχουν και κάποιες καλές εξαιρέσεις, αλλά αν έπρεπε τον χαρακτηρίσω με μια λέξη τη σύγχρονη τέχνη σήμερα, θα έλεγα «μαλακίες».

Και το λέω αυτό επειδή η σύγχρονη τέχνη πλέον αφορά κυρίως μια σύμβαση και ένα τελετουργικό, σε τέτοιο βαθμό που οι εμπλεκόμενοι με αυτή να έχουν χάσει κάθε επαφή με τον πραγματικό κόσμο ο οποίος βρίσκεται έξω από τους τοίχους του εκάστοτε μουσείου (σύγχρονης τέχνης). Όλοι αυτοί ασχολούνται με συλλογές έργων γιατί είναι μεγάλης οικονομικής αξίας και αυτή η αξία έχει γίνει το σημαντικότερο κομμάτι του κόσμου τους.

Έχει ενδιαφέρον π.χ. το γεγονός ότι η κίνηση του Μαρσέλ Ντισάν να παρουσιάσει την περίφημη “Κρήνη” του σε μουσείο σχεδόν 100 χρόνια πριν, αποτέλεσε πρόκληση για τα δεδομένα της εποχής. Ο Ντισάν ήθελε από μας, βλέποντας την “Κρήνη”, να μας προκύψουν διάφορα ερωτήματα: “πώς χρησιμοποιούμε άραγε τους χώρους ενός μουσείου;”, ή “πώς εκθέτουμε ένα αντικείμενο;”. Σήμερα είναι λες και (σ.σ. η σύγχρονη τέχνη) εξακολουθεί να διατηρεί τον ίδιο τρόπο προσέγγισης, τοποθετεί δηλαδή κάποιος ένα αντικείμενο σ’ ένα μουσείο και απλά ελπίζει να προκαλέσει έτσι στο κοινό ερωτήματα και σκέψεις.

Μιλώντας για επιτήδευση, δεν υπάρχει όμως μέσα και σε εμάς τους ίδιους ένας βαθμός επιτήδευσης; Ειδικά π.χ. τώρα με τα social media και το πώς χειριζόμαστε τη δημόσια εικόνα μας μέσα από αυτά;

Ασφαλώς.

Οπότε μήπως αυτή η επιτήδευση που χαρακτηρίζει, όπως λες, τη σύγχρονη τέχνη, έχει σκοπό να αντικατοπτρίσει κάτι από τη δική μας προσωπική επιτήδευση;

Η αίσθησή μου είναι πως η σύγχρονη τέχνη σήμερα είναι εσωτερική διακόσμηση για πλούσιους. Δεν ενδιαφέρεται να χρησιμοποιήσει το χώρο που διεκδικεί προκειμένου να εγείρει ερωτήματα για εμάς, το ποιοι είμαστε. Και αυτό το τελευταίο νομίζω πως είναι το σημαντικότερο που μπορούμε να κάνουμε με τις τέχνες.

Με την ίδια κριτική διάθεση όμως (σ.σ. που υπάρχει στο «Τετράγωνο») μπορούμε να προσεγγίσουμε και την κινηματογραφική βιομηχανία, σατιρίζοντάς τη. Γενικά, όσοι από εμάς εμπλεκόμαστε με μία μορφή τέχνης που κουβαλά πίσω της μια βιομηχανία κέρδους, είτε είμαστε σκηνοθέτες είτε αρχιτέκτονες, οφείλουμε να είμαστε σε θέση να αντιμετωπίζουμε τους εαυτούς μας με αυτοκριτική διάθεση, διαφορετικά δεν νομίζω πως μπορούμε να δημιουργήσουμε κάτι το ενδιαφέρον.