11:00
12/6

«Τα θεμέλια των Η.Π.Α. είναι η γενοκτονία και η σκλαβιά»: Ο Σπάικ Λι μιλάει έξω από τα δόντια στο cinemagazine

Το ότι ο Σπάικ Λι θεωρείται ο άτυπος (και πιο οργισμένος) εκπρόσωπος της μαύρης φυλής στη μεγάλη οθόνη δεν προκαλεί εντύπωση σε κανέναν. Το ότι αποτελεί ταυτόχρονα και έναν από τους κορυφαίους του μοντέρνου αμερικανικού σινεμά, όμως, ίσως ξενίσει αρκετούς που δίκαια θεωρούν ότι το σύνολο μιας εξαιρετικά άνισης φιλμογραφίας δεν δικαιολογεί έναν τέτοιο ισχυρισμό. Και θα είχαν δίκιο, αν ο 61χρονος Λι δεν είχε υπογράψει το «Κάνε το Σωστό» («Do the Right Thing», 1989), ένα από τα ελάχιστα αριστουργήματα που προέκυψαν από χολιγουντιανό στούντιο τις τελευταίες δεκαετίες, μια συγκλονιστική κατάθεση πάνω στις εύθραυστες φυλετικές ισορροπίες και τον κρυμμένο ρατσισμό στην καρδιά της σύγχρονης Αμερικής.

Για αυτή και μόνο την ταινία ο Σπάικ Λι αξίζει να μνημονεύεται εφ' όρου ζωής. Βοηθά οπωσδήποτε και το γεγονός ότι του ανήκει σκηνοθετικά η κατάφωρα υποτιμημένη «25η Ώρα» («The 25th Hour», 2002), ο επικός «Μάλκολμ Χ» («Malcolm X», 1992) και το εξαιρετικό ντοκιμαντέρ «When the Levees Broke» (2006), όπως και το «Από Κάποιον θα το Βρει» («She's Gotta Have It», 1986), ένα από τα πιο αξιομνημόνευτα ντεμπούτα της δεκαετίας του '80. Με το «BlacKkKlansman», ο Λι έφτασε αρκετά κοντά στο να προσθέσει ακόμη μια σημαντική δημιουργία στο βιογραφικό του.

Γιατί, αν όχι πλήρως πετυχημένο, αυτό το οργισμένο, κωμικοτραγικό και πέρα για πέρα αληθινό χρονικό της εισχώρησης ενός μαύρου αστυνομικού στα άδυτα της Κου Κλουξ Κλαν, κατά τη δεκαετία του '70, έδωσε αφορμή για την πιο επίκαιρη και επείγουσα κινηματογραφική κατάθεση της χρονιάς σε ό,τι αφορά την Αμερική και τον κόσμο ολόκληρο, με τον ίδιο τρόπο που ήταν το «Κάνε το Σωστό», σχεδόν τρεις δεκαετίες πριν. Η θερμή υποδοχή της ταινίας του, ήταν λόγος αρκετός για να πετύχει κανείς τον σκηνοθέτη όχι μόνο ευδιάθετο, αλλά και σαφώς πιο ξένοιαστο, έστω κι αν, με τις απαντήσεις που έδινε στη διάρκεια της συνέντευξής μας, δεν μασούσε στιγμή τα λόγια του.

Σπάικ Λι: Να κάνουμε τις επίσημες συστάσεις; Από πού είσαι;

Από Αθήνα, Ελλάδα. Εσείς από πού είστε; (γέλια)

Εγώ είμαι από την Δημοκρατία του Μπρούκλιν, χαχα!

Θα έχετε ήδη ακούσει αρκετές φορές, φαντάζομαι, να σας λένε πόσο ανατριχιαστικά επίκαιρη είναι η ταινία σε σχέση με τα όσα συμβαίνουν αυτή τη στιγμή στην Αμερική...

Καταλαβαίνω όσους το ισχυρίζονται, αλλά υποψιάζομαι ότι δεν κατοικούν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το να ζεις στην Αμερική και να είσαι έγχρωμος σημαίνει να υφίστασαι το ίδιο μίσος. Έτσι συνέβαινε πάντα, από την εποχή των προγόνων μας, ασχέτως ότι ωραιοποιούν σήμερα τα πράγματα. Όταν μιλάμε για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ωστόσο, μην ξεχνάτε ότι μιλάμε για μια χώρα η οποία χτίστηκε επάνω στην εξόντωση των ιθαγενών πληθυσμών και την υποδούλωση και βάναυση μεταχείριση των μαύρων. Τα θεμέλιά της είναι η γενοκτονία και η σκλαβιά. Και Πρόεδρός της εδώ και λίγο καιρό είναι ένας π**στης, τον οποίο δεν θέλω καν να κατονομάσω.

Αυτός, λοιπόν, βγήκε πέρσι τον Αύγουστο, μετά τα γεγονότα στη Σάρλοτσβιλ της Βιρτζίνια, και τη δολοφονία της Χέδερ Χέιερ από ακροδεξιά καθίκια, και υπερασπίστηκε τους Ναζί και τα μέλη της Κου Κλουξ Κλαν. Είπε ότι είναι μια χαρά παιδιά. Μην αγνοούμε πού βρίσκεται αυτός ο τύπος: βρίσκεται στο Λευκό Οίκο. Όμως οι φασιστικές του μαλακίες δεν αφορούν μοναχά τη χώρα μου, αλλά ολόκληρο τον κόσμο. Η άνοδος αυτού του φαινομένου, η άνοδος της ακροδεξιάς, δεν περιορίζεται μόνο στο ότι αυτός ο τύπος εγκαταστάθηκε στον Λευκό Οίκο. Συμβαίνει παντού, σε όλο τον κόσμο.

Μιλήσατε προ ολίγου για τα τραγικά γεγονότα που συνέβησαν πέρσι τον Αύγουστο στο Σάρλοτσβιλ και τα οποία ενσωματώνετε στο φινάλε της ταινίας σας, χρησιμοποιώντας πλάνα από τα επίκαιρα των ειδήσεων. Σκεφτόμουν αν είχατε εξαρχής σκοπό να χρησιμοποιήσετε αυτό το φινάλε.

Το είπα και θα το ξαναπώ: με αυτή την ταινία είμαστε στη σωστή πλευρά της Ιστορίας.

Προτού σου απαντήσω επακριβώς, ας μιλήσουμε λίγο για την ιστορία της ταινίας από την αρχή. Οι παραγωγοί του Τζόρνταν Πιλ, του «αδερφιού» που έκανε πέρσι το φοβερό «Get Out», πληροφορήθηκαν για την αληθινή ιστορία του Ρον Στόλγουορθ και αγόρασαν το βιβλίο που εκείνος έγραψε. Προσωπικά δεν είχα ιδέα για τον Στόγλουορθ και την ιστορία του, την αγνοούσα όλα αυτά τα χρόνια. Δυο σεναριογράφοι έκαναν τη διασκευή και τότε ήταν που ο Τζόρνταν με πήρε τηλέφωνο να μου ζητήσει να σκηνοθετήσω. Εγώ συμφώνησα με την προϋπόθεση ότι η ταινία θα ξαναγραφόταν με τον δικό μου σεναριογράφο, τον Κέβιν Γουίλμοτ. Έτσι και έγινε.

Οπότε, για να επιστρέψω στην ερώτησή σου: κάναμε το post production της ταινίας αφού συνέβη το γεγονός στο Σάρλοτσβιλ, δεν ήταν εξαρχής μέσα στο σενάριο. Ποιο ήταν το αρχικό μας φινάλε; Λίγο πριν πέσουν οι τίτλοι, έξω από το παράθυρο του ήρωα δεσπόζει ένας φλεγόμενος σταυρός της Κου Κλουξ Κλαν, που καίει εξ αποστάσεως. Ο σκοπός μας ήταν πάντοτε να δείξουμε ότι υπάρχει ακόμη αυτή η παρουσία εκεί έξω, υπάρχει ακόμη αυτή η απειλή εκεί έξω. Το τελευταίο πλάνο ήταν ο σταυρός που έκαιγε σε απόσταση. Και μετά συνέβη το Σάρλοτσβιλ και κάπως έτσι, η ίδια η επικαιρότητα, η ίδια η Ιστορία έβαλε το χέρι της και έγραψε το φινάλε στην ταινία μου.

Μπορούσατε να φανταστείτε ποτέ ότι ο Ντόναλντ Τραμπ θα γινόταν ο Πρόεδρος των ΗΠΑ;

Όχι. Ποτέ. Όταν ο τύπος αυτός βγήκε προεκλογικά και είπε «μπορώ να σταθώ στη μέση της 5ης Λεωφόρου, να πυροβολήσω κάποιον και οι άνθρωποι πάλι θα με ψηφίσουν», πίστευα πως δεν υπήρχε καμία διαολεμένη περίπτωση να κερδίσει. Είχε όμως δίκιο στα όσα ισχυρίστηκε. Γιατί οι άνθρωποι τον ψήφισαν, ασχέτως του τι ήταν ικανός να κάνει. Ήταν το μοναδικό πράγμα που είπε ποτέ του σωστά.

Τι μας λέει, ωστόσο, η εκλογή του Τραμπ για τη νοοτροπία της σύγχρονης Αμερικής; Κάτι πολύ ανησυχητικό μάλλον.

Αδερφέ μου από την Ελλάδα, σε βλέπω που φοράς μια μπλούζα με το σήμα της σειράς «Ζώνη του Λυκόφωτος». Μάθε ότι Ζώνη του Λυκόφωτος δεν είναι μόνο η Αμερική. Αυτό έχει συμβεί σε όλον τον κόσμο. Και σας παρακαλώ θερμά, όλοι οι κριτικοί και οι δημοσιογράφοι εκεί έξω, όταν γυρίσετε στις χώρες σας να γράψετε ένα και μόνο πράγμα στα άρθρα σας: σας εκλιπαρώ να τονίσετε ότι φαινόμενα όπως το εξυπνοπούλι που έχουμε στο Λευκό Οίκο-γιατί το όνομά του δεν θέλω να το λέω- συμβαίνουν πλέον παντού, σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο λόγος για τον οποίο φυσικά και διαλέγουμε πρώτα την Αμερική, είναι επειδή πρόκειται για μια παγκόσμια δύναμη.

Αν ο Ομπάμα βρισκόταν ακόμη στον Λευκό Οίκο, το «BlacKkKlansman» θα γινόταν μια διαφορετική ταινία;

Ναι, αλλά εδώ είναι το θέμα που λέω στους φίλους μου και μαλώνουμε: δεν μπορείτε να χρησιμοποιείτε τη λέξη «αν». Ποιος ο λόγος να κάθεσαι και να μαντεύεις; Ο Ομπάμα κέρδισε δυο τετραετίες. Ο Τζόρνταν Πιλ δε με πήρε τηλέφωνο να κάνουμε αυτή την ταινία όσο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν ο Ομπάμα. Με πήρε όταν έγινε ο επόμενος. Οπότε δεν υπάρχει «αν».

Πιστεύετε ότι αυτό που συμβαίνει με την Αμερική σήμερα αποδεικνύει αυτό που προσπαθούσατε να πείτε με ταινίες όπως το «Κάνε το Σωστό»;

Όταν μιλάμε για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, μιλάμε για μια χώρα η οποία χτίστηκε επάνω στην εξόντωση των ιθαγενών πληθυσμών και την υποδούλωση και βάναυση μεταχείριση των μαύρων.

Για να σου απαντήσω, θα επιστρέψω στη «Νύχτα του Κυνηγού», μια σπουδαία ταινία που έγραψε ο Τζέιμς Έιτζι και σκηνοθέτησε ο Τσαρλς Λότον. Είδα την ταινία αυτή όταν ήμουν ακόμη στο σχολείο και ο αντίκτυπός της επάνω μου ήταν τεράστιος. Λυπάμαι που δεν γνώρισα ποτέ τον Ρόμπερτ Μίτσαμ, θα το ήθελα πολύ, ήταν γαμάτος. Στην ταινία υποδυόταν τον Χάρι Πάουελ, ο οποίος είχε χαραγμένες με τατουάζ στα δυο του χέρια τις λέξεις «ΑΓΑΠΗ» και «ΜΙΣΟΣ». Στο αριστερό του χέρι ήταν γραμμένο το «ΜΙΣΟΣ», στο δεξί η «ΑΓΑΠΗ» και ανάμεσα στα δυο, όπως ισχυριζόταν ο ίδιος, βρισκόταν «η ιστορία της ζωής», μια διαρκής αντιπαράθεση ανάμεσα στις δυο αυτές δυνάμεις.

Γι' αυτό έβαλα έναν ήρωά μου στο «Κάνε το Σωστό», τον Radio Raheem, να επαναλαμβάνει την ιστορία του Μίτσαμ στη «Νύχτα του Κυνηγού», φορώντας δυο δαχτυλίδια με τις λέξεις «αγάπη» και «μίσος». Γι΄ αυτό με είδες να περπατάω εχτές στο κόκκινο χαλί των Καννών, στην επίσημη πρεμιέρα της ταινίας μας, φορώντας τα ίδια δαχτυλίδια που φορούσε ο Raheem στο «Κάνε το Σωστό»: στο ένα χέρι η «ΑΓΑΠΗ», στο άλλο το «ΜΙΣΟΣ». Τα έβγαλα από τη ντουλάπα μου και τα φόρεσα. Εδώ και τριάντα χρόνια, πιστεύω σε αυτή την ιστορία. Αυτή η πάλη κυβερνά τον κόσμο. Και όταν πεθάνω, με αυτήν ακριβώς την πάλη θα συσχετίζουν εμένα και τις ταινίες μου.

Είπατε προηγουμένως ότι το πρόβλημα δεν υπάρχει μόνο στην Αμερική - υπάρχει παντού. Αφού αναγνωρίζουμε όμως την ύπαρξη του προβλήματος, γιατί δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι για την επίλυσή του;

Αν μπορούσα να απαντήσω σε αυτήν την ερώτηση, θα το είχα κάνει από το 1989 με το «Κάνε το Σωστό», που είχε επίσης κάνει πρεμιέρα στις Κάννες. Τότε με είχαν κατακρίνει πολλοί συνάδελφοί σου γιατί θεωρούσαν ότι δεν δίνω κάποια απάντηση στο ζήτημα του ρατσισμού, το οποίο έθιγα. Για τον λόγο αυτό αρκετοί θεωρούσαν ότι η ταινία μου είχε αποτύχει.

Αυτό όμως ήταν κάτι που ισχυρίστηκαν οι Αμερικανοί κριτικοί, όχι οι Ευρωπαίοι.

Ευχαριστώ που το λες αυτό. Έχεις απόλυτο δίκιο. Ο λόγος για τον οποίο δεν έδινα απάντηση τότε στην ταινία μου ήταν επειδή απάντηση δεν είχα. Με το «Κάνε το Σωστό» ήθελα να ξεκινήσω μια συζήτηση που θεωρούσα ότι έπρεπε να γίνει άμεσα και σε βάθος. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και τώρα με το «BlacKkKlansman». Αυτή τη φορά δε με ενδιαφέρει, ωστόσο, τι θα γράψουν οι κριτικοί. Το είπα και θα το ξαναπώ: με αυτή την ταινία είμαστε στη σωστή πλευρά της Ιστορίας.