19:51
16/1

Essential Cinema #78: «Οι Βιτελόνοι» (1953) του Φεντερίκο Φελίνι

Αριστοτεχνικού δεσίματος κόσμημα σπονδυλωτά ομόκεντρου φιλμ, οι «Vitelloni» (τα μοσχαράκια, αλλά στην ιταλική αργκό, τα «θρεφτάρια», οι μαμόθρεφτοι δηλαδή, φτωχοοικογενειών μιας ρωμαΐικης κωμόπολης) είναι ένα από τα αρχετυπικά ιταλικά φιλμ.

Μετά τις κλασσικές δημιουργίες του ιταλικού νεορεαλισμού («Ossessione», «Κλέφτης Ποδηλάτων», η τριλογία του Πολέμου του Ροσελίνι) και πριν τον ιταλικό των Φελίνι και Αντονιόνι μοντερνισμό του ’60, φύτρωσαν εδώ κι εκεί ορισμένα μεθυστικού αρώματος φιλμ που ισορροπούσαν επιδέξια την λαϊκή εικονογραφία με τον νεορεαλισμό, χρησιμοποιώντας για φόντο την ανοικοδομούμενη, μόλις μεταπολεμική, Ιταλία. Οι εικόνες, μπολιασμένες με την ακτινοβολούσα νοσταλγία των μουσικών (κυρίως) του Νίνο Ρότα (που εμβολιάζει την κλασσική του παιδεία με λαϊκά ηχοχρώματα και, στην περίπτωση των ταινιών του Φελίνι, με τσιρκολάνικες διαβολιές), ευωδιάζουν εκείνο που δύσκολα θα ξαναγευθούμε σαν την υγιέστερη εκδοχή εθνικών κινηματογραφιών.

Τα πάντα εδώ είναι βέβαια πολιτικά – όμως ευτυχώς ο Φελίνι δεν ξέπεσε ποτέ στην αναλυτικότητα

Στους «Vitelloni» ο Φελίνι δοκιμάζει ένα εντελώς προσωπικό καρύκευμα σε μια συνταγή που ποτέ δεν θα ξαναπετύχαινε σε τέτοιο βαθμό. Η ταινία κινείται με σοφή νωχέλεια (αντίθετα με τους ήρωές της που δεν διαθέτουν ίχνος σοφίας) από χαρακτήρα σε χαρακτήρα, περιγράφοντας κατ’ ιδίαν τα μεγάλα τους όνειρα, που δεν στηρίζονται όμως παρά σε λιλιπούτειες πράξεις. Συνάμα, με ευκολία και ακρίβεια ζηλευτή, μπορεί κατά βούληση και να αποτραβιέται από τους χαρακτήρες του, θωρώντας από μακριά την ματαιότητα της ύπαρξής τους.

Ο Φελίνι μοιάζει με ζωγράφο (και) εδώ, που από την μια σκανδαλίζεται να περιγράψει κάθε σπιθαμή του καμβά του (μ’ έναν αέρα μεμιάς μαεστρικού σουρεαλισμού και νεορεαλιστικής τρυφερότητας) κι από την άλλη απομακρύνεται και αντιμετωπίζει την ζωγραφιά του από την άλλη άκρη του δωματίου. Έτσι η ιδιωτικότητα, η έγνοια και μια αναντικατάστατη χειροποίητη αίσθηση που αναβλύζει κάθε στιγμή, χειροτονείται αυτόχρημα «σημαντική», όταν ο Φελίνι σου αποκαλύπτει το εύρος του κόσμου που γνωρίζει: Τα «μοσχαράκια» δεν είναι παρά δύστυχες μαριονέτες ενός επαρχιώτικου θιάσου, που στην μέθη τους ακόμα-ακόμα (όπως ο καημένος ο Αλμπέρτο) καταλαβαίνουν την υπαρξιακή τους αστοχία, δεν έχουν όμως παρά να γείρουν στον κοντινότερο καναπέ για να κοιμηθούν ξεχνώντας το.

ο Φελίνι στο φινάλε του, με μια αλληλουχία πλάνων υπέροχου σινεμά, αποχαιρετά τους φίλους του και μαζί τους μια ολόκληρη εποχή κινηματογράφου

Τα πάντα εδώ είναι βέβαια πολιτικά – όμως ευτυχώς ο Φελίνι δεν ξέπεσε ποτέ στην αναλυτικότητα. Η φτώχεια γδέρνει και η μικροκοινωνία αντιπαρέρχεται με τοπικά καλλιστεία. Καλλιστεία που κερδίζει η δύστυχη έγκυος νεαρά που απρόσεχτα κοιμήθηκε με τον «τεντιμπόϊ» Φάουστο (κανένα όνομα δεν είναι φυσικά τυχαίο), καλλιστεία που διακόπτονται κακήν κακώς από μια καλοκαιρινή καταιγίδα – και είναι αυτή μια έξοχης μελαγχολίας συμβολική στιγμή. Οι δύσμοιροι ούτε τη γιορτούλα τους δεν μπορούν να χαρούν. Ο Ρικάρντο (τον υποδύεται ο αδελφός του Φελίνι – και θα μπορούσε να είναι και το alter ego του) αρκείται στις άριες που τραγουδά στις εκκλησιαστικές γιορτές αλλά και στην εκφώνηση των καλλιστείων (!). Ο διανοούμενος Λεοπόλντο γράφει αιώνια το θεατρικό του περιμένοντας ένα θαύμα ακρόασης κι όταν πιστέψει πως αυτό ήρθε έχει την μορφή ενός καμποτίνου που τον προορίζει για τις σεξουαλικές του ορέξεις…Απομένει ο Μοράλντο, ο μόνος που θα φύγει τελικά. Μέσα από τους δεκάδες ομόκεντρους κύκλους φαυλότητας, μέσα σε μια ζωή που ταπεινώνει κάθε έναν που θέλει να γευθεί κάτι περισσότερο (ακόμα και ο γλοιώδης ερωτύλος Φάουστο, εγκλωβίζεται στον…γάμο του), ο Μοράλντο (είπαμε κανένα όνομα δεν είναι τυχαίο) είναι ο μόνος που σκέπτεται τον σωστό τρόπο να γλιτώσει.

Η φιλία του με τον ανήλικο Γκούϊντο, που δουλεύει απ΄ τα χαράματα στον σιδηροδρομικό σταθμό, και μια βαθύτερη αίσθηση ηθικού δικαίου (συμπράττει στην κλοπή του αγάλματος συναινώντας, όχι παρασυρόμενος), τον οδηγεί στην διέξοδο της φυγής.

Κι ο Φελίνι στο φινάλε του, με μια αλληλουχία πλάνων υπέροχου σινεμά, αποχαιρετά τους φίλους, χωρίς ούτε μια στιγμή να αμφισβητεί την ορθότητα της πράξης του Μοράλντο, και μαζί τους μια ολόκληρη εποχή κινηματογράφου που ο ίδιος συνετέλεσε στην δημιουργία της. Όπως κι ο αποδρών ήρωάς του έτσι κι αυτός από εδώ και στο εξής θα αποχωρούσε προς ένα εντελώς άλλο κινηματογραφικό σύμπαν.

Που σε ίχνη, υπάρχει πρώτα απ’ όλα στους μελαγχολικούς Βιτελόνους του.

I VITELLONI
Ιταλία/Γαλλία, 1953
Σκηνοθεσία: Φεντερίκο Φελίνι Σενάριο: Φεντερίκο Φελίνι, Ένιο Φλαϊάνο Φωτογραφία: Κάρλο Καρλίνι, Οτέλο Μαρτέλι, Λουτσιάνο Τρασάτι Μουσική: Νίνο Ρότα Πρωταγωνιστούν: Αλμπέρτο Σόρντι, Λεοπόλντο Τριέστε, Φράνκο Φαμπρίζι, Ρικάρντο Φελίνι, Φράνκο Ιντερλέγκι Διάρκεια: 109’