Ντάνιελ '16

Η μόλις δεύτερη ταινία μεγάλου μήκους του Δημήτρη Κουτσιαμπασάκου, 14 ολόκληρα χρόνια μετά τον «Γιο του Φύλακα», μαρτυρά εκ νέου την, κατά τον υπογράφοντα, υψηλότατη θέση του στο σύγχρονο ελληνικό σκηνοθετικό στερέωμα. Και είναι κρίμα πραγματικό που είναι τόσο δυσχερής η ελληνική πραγματικότητα, αν και μικρότερο από το ότι σκηνοθετική κοπή σαν τη δική του δεν αναγνωρίζεται όσο της πρέπει. Δίχως τάση συγκρίσεων στο παρόν κείμενο, εκεί που διασημότεροι εν Ελλάδι ομόλογοί του υποστηρίζουν αφηγηματικά μια χτυπητή σεναριακή κατασκευή, ο Κουτσιαμπασάκος, με σπονδυλική στήλη ανενδοίαστου κοινωνικού ρεαλισμού, παραδίδει υπόδειγμα σκηνοθετικών ιδεών και πυκνής, μα διαυγούς, αφαίρεσης.

Μια καλή ταινία που κατεβάζει τα περίπλοκα, αξεδιάλυτα ενός ολότελα λάθος κόσμου, στο ύψος των παιδιών που απορούν δραματικά βουβά με αυτό που τους παραδίδεται

Παράδειγμα: Ο νεαρός Ντάνιελ, σκασμένος από την καταπίεση που νοιώθει στο «αναμορφωτήριο», αποφασίζει να δραπετεύσει, κλέβοντας λίγα χρήματα για ένα εισιτήριο που θα τον πάει στη Θεσσαλονίκη κι από εκεί με τρένο στην πατρίδα του. Τον βλέπουμε να περιμένει στον σταθμό του ΚΤΕΛ. Cut και τον βλέπουμε επιβαίνοντα στο αυτοκίνητο του κέντρου που τον επιστρέφει εκεί απ’ όπου ήθελε να δραπετεύσει. Για να καταλάβεις το cut του Κουτσιαμπασάκου, που τέμνει τον χρόνο αφαιρετικά και τολμηρά μαζί υπερπηδώντας την διαλογική επεξήγηση, πρέπει να αναλογιστείς τι έχει προηγηθεί στη ζωή του χαρακτήρα, τι είναι αυτό που του έχει αλλάξει το μυαλό, ώστε να εξηγήσεις μια πράξη που επιπόλαια μοιάζει με αφηγηματικό «σαμαράκι», που φαινομενικά «ξεχνά» την λογική συνέχεια του έργου. Με άλλα λόγια πρέπει να μπεις στον χαρακτήρα – και δι’ αυτού στην δημιουργική λογική.

Δεν είναι το μόνο, είναι ίσως το πιο εμφανές. Η οργανικά χωνεμένη και ακριβολόγα κάμερα στο χέρι, η αποφυγή των εισαγωγικών εικαστικών «πλάνων ατμόσφαιρας», τα κοντινά που όμως δεν ξεχνούν ποτέ την σχέση προσώπου/χαρακτήρα/περιβάλλοντος, το συνεκτικό μοντάζ που υποβάλλει την ιδεολογική σκέψη του έργου, η πραότητα του ύφους που αφήνει και τις ερμηνείες να αναπνεύσουν, ώστε να προικίσουν με υπόγεια (συναισθηματική, ανθρωποκεντρική) ένταση, η μελετημένη διαπλοκή των αλληλένδετων νημάτων των χαρακτήρων, οι λεπτομέρειες.

Είναι αυτές που φτιάχνουν μια σκηνοθετική ύφανση που απολαμβάνεις. Σε ένα μοντάζ υπό τους ήχους της 9^ης του Μπετόβεν, σε λίγα δευτερόλεπτα μιας οπτικοακουστικής συνύπαρξης κι αντίστιξης, ένα σχόλιο πάνω στον ιδεαλισμό και την ζώσα πράξη της Ευρώπης και του περιλάλητου πνεύματός της υλοποιείται αβίαστα, χωρίς την επιμονή, την τάση της πρόκλησης ή και τον σκηνοθετικό ναρκισσισμό. Στο πώς συνδέονται κεντητά οι χρόνοι, οι ηλικίες, οι εθνικές καταγωγές και οι χαρακτήρες των ηρώων, κρύβεται ένα σενάριο που έχει δομηθεί σκεπτόμενα, άφοβα και με διαλεκτική ηρεμία. Και με την πίστη ότι η χρονική συμπύκνωση του σινεμά (αντί του ξεχειλώματος της τυπικής τηλεοπτικής δραματουργίας) είναι προσόν της διανοητικής και συναισθηματικής εμπειρίας της θέασης. Είναι μια καλή ταινία ο «Ντάνιελ ‘16».

Μια καλή ταινία που ωφελείται πρόσθετα από την συνολική δουλειά στην διεύθυνση των ηθοποιών, που θυμίζει το καλύτερο κοινωνικό ευρωπαϊκό σινεμά (ναι, και οπωσδήποτε μέρος του αμερικανικού αναλόγου), αυτό που κάνει πολλούς να βλέπουν σε παιδιά «γεννημένους ηθοποιούς». O Νίκολας Κίσκερ, κάπως άγουρος στον διάλογο, είναι σωματικά εξαιρετικός, ο Αλέξανδρος Λιακόπουλος Μπούχολτζ είναι εκπληκτικός σε έναν αθόρυβα περίπλοκο ψυχολογικά ρόλο, ο ακόμα πιο μικρός Φιλοπάτηρ Αντέλ Χαφίζ Άνας Μόγκρας δικαιολογεί τσαπλινικά πλήρως το πατρικό ξύπνημα του κεντρικού χαρακτήρα.

Μια καλή ταινία που κατεβάζει τα περίπλοκα, αξεδιάλυτα ενός ολότελα λάθος κόσμου, στο ύψος των παιδιών που απορούν δραματικά βουβά με αυτό που τους παραδίδεται. Που κουβεντιάζει την ιδέα του Ξένου και του Άλλου χωρίς ένθεν κι ένθεν ιδεολογικές παρακρούσεις, που επισημαίνει εκ νέου τραγωδίες που έλεγες άνηκαν στο…σινεμά, που βλέπει διαστρωματώσεις της ταξικής δυσκολίας ανάμεσα σε αυτούς που ζουν όντως στην άκρη του γκρεμού κι εκείνους που λένε πώς έχουν προβλήματα, που παρατηρεί, σε ένα δραματικό και μαζί γλυκομίλητο φινάλε ότι οι νέοι άνθρωποι θα την βρουν τη λύση, έστω κι αν οι μεγάλοι δεν έκαναν και πολλά για να συμβάλλουν σε αυτήν.