Καμιά Άλλη Γη

Όντας μέρος μιας παγκόσμια πραγματικότητας που μας αποκαλύπτει τόσο διχασμένους ώστε να δικαιολογείται με προκλητική άνεση η τρομακτική πανταχόθεν υποχώρηση της ιερότητας της ανθρώπινης ζωής, δεν μπορείς παρά να αισθάνεσαι ένα καταποντιστικό βάρος γράφοντας μια «κριτική» για ένα ντοκιμαντέρ περί των πράξεων δυνάμεων στρατιωτικής κατοχής απέναντι σε Παλαιστινίους γηγενείς.

Άλλωστε για ποιους και για τι να το γράψεις; Σ’ έναν «θεαματικό αγώνα» («Are you not entertained?») που παρακολουθούμε γραπτά ή εικονικά στις οθόνες μας, οι άνθρωποι χωρίζονται σε υπέρ και κατά Ισραηλινών-Παλαιστινίων. Για τους δικούς τους λόγους, μπορεί προσωπικούς, μπορεί ορθολογικούς, μπορεί ανθρωπιστικούς, πολιτικούς. Μπορεί ακόμα και πολιτισμικούς – αν και τρέμεις ποια ακριβώς είναι η σχέση με τον πνευματικό (άραγε ανθρωπιστικό;) Πολιτισμό όσων μαίνονται εναντίον θυμάτων. («Πάψε αραβολάγνε, η Χαμάς επιτέθηκε» - το ντοκιμαντέρ πάντως, σε μια άκρως ενδιαφέρουσα πτυχή που πολλαπλασιάζει τις ερμηνείες του, εκτυλίσσεται πριν την δολοφονική επίθεση της Χαμάς.)

Κι έτσι πάντως, το παρακολουθείς και πιάνεις το κεφάλι σου με απόγνωση περί του που φτάνουμε να συμπεριφερόμαστε ο ένας στον άλλον

Καθετί ιερό περί της ανθρώπινης ζωής εξανεμίστηκε βέβαια κατά τον 20ό αιώνα. Όταν εκατοντάδες, χιλιάδες (και τελικά εκατομμύρια) σάπιζαν για μήνες στις νεκρές περιοχές ανάμεσα στα χαρακώματα και μετά, ασφαλώς, όταν εκατοντάδες, χιλιάδες (και τελικά εκατομμύρια) έπεφταν σε μάχες, εκτελέσεις, εισβολές, πολιορκίες και στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στα τελευταία τεράστιο φόρο αίματος πλήρωσαν πρόγονοι κάποιων από εκείνους που έκτοτε (για λόγους βέβαια διόλου της στιγμής) μετέτρεψαν τον αγώνα κρατικής τους ύπαρξης σε κατοχικό καθεστώς.

Ίσως είμαι απληροφόρητος, αδαής και αφελής (και πιθανότατα είμαι – όλο ταινίες βλέπω) αλλά δεν έχω διαπιστώσει πολλούς Παλαιστινίους που να έχουν προσχωρήσει στην (αξιότιμη) ισραηλινή καλλιτεχνική παραγωγή, παρέχοντας αρωγή στην γνωστοποίηση της παρερμηνείας των πράξεων (και των κινήτρων) της σημερινής ισραηλινής ηγεσίας. Μια φορά πάντως εδώ, για την δημιουργία της παρούσας ταινίας, δύο Ισραηλινοί έζησαν και ζουν καταγράφοντας μαζί με Παλαιστινίους της Μασάφερ Γιάτα, με κάθε κίνδυνο για την σωματική ακεραιότητα και την ζωή τους. Δεν ξέρω, άλλωστε, πόσοι από όλους εμάς τους γνωμοδότες/συμπονετικούς για τα συμβάντα στη Γάζα, αντιλαμβανόμαστε τη ζωή μας σε μια ανάλογη καθημερινότητα, πρακτικά στερημένη από κάθε ζωική ευχαρίστηση. Είναι πολλοί Ισραηλινοί που διαφωνούν με το καθεστώς της χώρας τους, είναι πάμπολλοι Εβραίοι σε όλο τον κόσμο που διαφωνούν επίσης. Ίσως είναι απληροφόρητοι, αδαείς και αφελείς κι αυτοί, ίσως είναι…αντισημίτες. 

Αν κάθε ιστορικό συμβάν έχει τουλάχιστον δύο αντίθετες εξηγήσεις, τότε το «Καμιά Άλλη Γη» δεν αντέχει σε κριτική διαλεκτικότητας. Μας τοποθετεί στην Μασάφερ Γιάτα και βλέπουμε την σταδιακή εξώθηση (εξάντληση, εκθεμελίωση) των κατοίκων κάποιων παλαιστινιακών χωριών από τα ισραηλινά στρατεύματα με το πρόσχημα (ή και τον πραγματικό λόγο) της στρατιωτικής χρήσης του εδάφους τους από το Ισραήλ – υπό την πλήρη στρατιωτική κατοχή του οποίου είναι βέβαια η περιοχή εδώ και 57 χρόνια. Τα σπίτια γκρεμίζονται, το σχολείο επίσης, το νεροπήγαδο τσιμεντώνεται, η ρευματογεννήτρια υπεξαιρείται, πέφτουν και μερικές ντουφεκιές. Ένας μένει παράλυτος (και λίγο μετά πεθαίνει). Οι χωριανοί πάνε σε σπηλιές, κάποιοι μάχονται να το γνωστοποιήσουν, κάποιοι (συμπεραίνουμε) υποχρεώνονται να φύγουν – δεν ξέρεις, μερικοί μπορεί να περπατούν ακόμα ανάμεσά μας.

Το ντοκιμαντέρ δεν έχει πολιτικό βάρος, έχει αποκλειστικά ανθρώπινο. Κατανοώ αυτούς που θα πουν ότι τίποτα από όσα βλέπουμε δεν έχει την ρίζα του σε κάτι στο παρελθόν. Χρειαζόταν ιστορική τοποθέτηση; Ναι. Αποκλείουμε δημιουργίες που επιλέγουν απαλοιφή πολιτικών συνιστωσών; Όχι. Αλλά ακόμα και αν θέλεις να κάνεις μια «ταινία» που αιτείται άλλων προτεραιοτήτων σε έναν κόσμο που τις έχει λησμονήσει, χρειάζεται κάτι παραπάνω από μια στέρεη μεν, αλλά αναποτελεσματική πια απεύθυνση στο συναίσθημα. Κι έτσι πάντως, το παρακολουθείς και πιάνεις το κεφάλι σου με απόγνωση περί του που φτάνουμε να συμπεριφερόμαστε ο ένας στον άλλον.

Τι σημασία μπορεί να έχει μια αισθητική αποτίμηση εδώ; Τα αστεράκια ίσα που λένε «γνώμη μου είναι να πάτε να το δείτε». Δεν μου αρέσει ίσως η χρήση της μουσικής – σε κάποια είδη τεκμηρίωσης θεωρώ ότι η μουσική φλερτάρει με την μυθοπλασία και δυσπιστεί προς τα συναισθήματα που σου έχει γεννήσει η εικόνα. Δεν είναι τόσο επιτυχημένοι κάποιοι διάλογοι γιατί μοιάζουν να γίνονται για την κάμερα, αν και κάποτε προφανώς λένε εύλογες αλήθειες.

Δεν νομίζω ότι έχει σημασία όμως αυτή η κριτική. Όπως δεν νομίζω ότι έχει κανένα νόημα η γραφή όλων όσων αναφέρω. Αν το διαβάσουν 100 άνθρωποι θα είναι «γιατί συμφωνούν», όμως η φιλοδοξία θα ήταν να το διάβαζαν αυτοί που το εγκατέλειψαν επακριβώς (και ίσως στολίζοντάς με) από την πρώτη πρόταση. Έκανε λάθος ο ποιητής που έλεγε ότι αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ: Θα αλλάζει πάντα και διαρκώς προς το χειρότερο. «Με φωτιά και με μαχαίρι.»