10:29
27/9

Άρθουρ Πεν: Ο ανανεωτής του Νέου Χόλιγουντ

Ο Άρθουρ Πεν έκανε αρκετό θέατρο (πρόσφατα με αφορμή την Άν Μπάνκροφτ τον μνημονεύσαμε, την σκηνοθέτησε και στο οσκαρικό της «Miracle Worker») εξασκήθηκε με τηλεόραση στην αρχή της καριέρας του, στα ύστερα χρόνια κατέληξε σ' αυτήν και ως παραγωγός στο «Law and Order» για μια σεζόν, κι ενδιάμεσα, σ’ ένα διάστημα σχεδόν 30 χρόνων, σκηνοθέτησε λίγες, αναλογικά, ταινίες. Κι όμως. Με λίγη καλή θέληση, μπορείς να του προσάψεις πως άλλαξε το Χόλιγουντ με μια ταινία.

Ας δούμε ποια, και μαζί άλλες τέσσερις περιπτώσεις για τις οποίες ο Πεν είναι στους σημαντικότερους μεταπολεμικούς Αμερικανούς σκηνοθέτες.

«Μπόνι και Κλάιντ»

Το 1967 το Χόλιγουντ αλλάζει, η πεντάδα των Όσκαρ εκείνης της χρονιάς το μαρτυρά αυτό («Πρωτάρης», «Η Ιστορία Ενός Εγκλήματος», «Μάντεψε Ποιος Θα ‘ρθει για Δείπνο Απόψε», «Μπόνι και Κλάιντ») και το έργο του Πεν, με την γραφική του βία και την επαναστατική, για το τότε mainstream αμερικάνικο σινεμά, χρήση τεχνικών της νουβέλ βαγκ, έγινε ένας ύμνος στον αναρχισμό και την περιπέτεια της ερωτευμένης νιότης, μια ταινία τόσο ελευθεριάζουσα (και τόσο γοητευτική στον αμοραλισμό της) που έχει επιδράσει στα τελευταία 50 χρόνια περισσότερο απ’ όσο ίσως θα ήθελε να παραδεχθεί. Δύο όσκαρ και δέκα υποψηφιότητες έδειξαν από νωρίς πως το «Μπόνι και Κλάιντ» αναγνωρίζεται, ο χρόνος όμως και η «τύπωσε τον θρύλο» αντικαθεστωτική του διάσταση, το αναγάγουν στο μυθικό.

«The Left-Ηanded Gun»

Στην Ελλάδα «Ο Δραπέτης των Εφτά Πολιτειών» (…), το ντεμπούτο του Πεν, βασισμένο σε θεατρικό του Γκορ Βιντάλ, είναι στην πράξη μια μετενσάρκωση σε γουέστερν της φιλμικής νοοτροπίας της επαναστατημένης νιότης των μέσων του ’50, με τον Πολ Νιούμαν, σε ρόλο παρεξηγημένου Τζέιμς Ντιν, να υποδύεται τον Billy the Kid, βλέποντάς τον σαν έναν παρεξηγημένο νεαρό θύμα των πατερναλιστικών κοινωνικών συνθηκών. Πάντα έτοιμο να υπερασπιστεί την ατίθαση νιότη το Χόλιγουντ – έστω και μετατρέποντάς την εν συνεχεία κι εξακολουθητικά σε καθεστωτική υπερδύναμη – δεν τα ‘βγαλε πέρα με το έργο του Πεν, που πήρε μέτριες κριτικές και απέτυχε στα ταμεία, καθώς καουμπόιδες και λαϊκό ενδιαφέρον είχαν από τότε μπει σε διαδικασίες διαζυγίου. Ωστόσο το έργο είναι ενδιαφέρον, ο Νιούμαν παίζει ταιριαστά σαν κακομαθημένος, η Μέθοδος του πάει πολύ, και οι λάτρεις το επισκέπτονται για επανεκτίμηση ή και γνωριμία, αν μη τι άλλο πληροφορούμενοι ευθύς αμέσως πως ο Μπαζέν, λίγο πριν χαθεί πρόωρα, το εκτίμησε τόσο που εγκαινίασε μια ισόβια σχέση εκτίμησης του Πεν με την γαλλική κριτική.

«Η Καταδίωξη» (1966)

Αν με ρωτάς, αυτή είναι η μεγάλη ταινία του Πεν, η ψύχραιμα μεγαλεπήβολη, η διαυγής στις προθέσεις και η σημαντική στα λεγόμενά της. Με μια ιστορία πάνω στην οχλοκρατία, την διαφθορά, την πολιτική ισχύ, την μοναξιά της ακεραιότητας σε καιρούς έκπτωτους, την αθωότητα και την ενοχή, η «Καταδίωξη» έχει οπωσδήποτε ένα τεράστιο πλεονέκτημα στο διαστρικό της καστ (Μπράντο, Τζ. Φόντα, Ρέντφορντ, Ντίκινσον, Ντιβάλ), περισσότερο όμως έχει την καθαρότητα ενός σκηνοθέτη που έρχεται «απ’ έξω» να κάνει ένα παλιομοδίτικο θρίλερ-γουέστερν με επικαιροποιημένους όρους, ξέροντας ακριβώς με ποιους είμαστε και ποιους θ’ αφήσουμε. Ταινία να φτιάξεις χαρακτήρα.

«Νight Moves» (1975)

Ένας ιδιωτικός ερευνητής προσπαθεί να λύσει το μυστήριο της εξαφάνισης μιας νεαρής κληρονόμου και μπλέκει σε μια αλυσίδα γεγονότων που τον υπερβαίνουν. Το άγνωστο, σχεδόν ισότιμο, αδελφάκι της «Τσαϊνατάουν» είναι ένα στιλπνό κόσμημα που μένει να αναγνωριστεί. Υπόδειγμα του πώς στο φιλμ νουάρ μια απλή υπόθεση παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις και συνθλίβει τον ήρωα που αποτυγχάνει να εποπτεύσει την μεγάλη εικόνα (ο πρωτότυπος τίτλος είναι κλειδί), η καλύτερη ταινία του Πεν υποχρεώνει σε επανεκτίμηση. Άψογη σεναριακή δομή, νευρώδες, τέλειο μοντάζ (από την μεγάλη Ντίντι Άλεν), παροιμιώδης αίσθηση του χώρου, υγρές ατμόσφαιρες Ατλαντικού στα Φλόριντα Κις, κεφαλαιώδης, ως συνήθως, Τζιν Χάκμαν, ουσιαστικό ντεμπούτο της Μέλανι Γκρίφιθ, κι ένα τελικό πλάνο να σου μαχαιρώνει την καρδιά. Η επανεκτίμηση ξεκινά από εμάς.

«Οι Φυγάδες του Μιζούρι» (1976)

Εντελώς λάθος τίτλος και πάλι, αλλά έστω, έμεινε αυτός, όπως και το έργο. Όχι για καλούς λόγους, όμως. Ωστόσο, είμαστε 10-11 άνθρωποι που μας αρέσει αυτή η μεγαλοπρεπής αποτυχία, ίσως και γιατί ο Πεν κατορθώνει αφ΄ ενός να ολοκληρώσει το έργο έχοντας τον Μπράντο και τον Νίκολσον πρωταγωνιστές (αμύθητη η αμοιβή τους για να παίξουν) κι αφ’ ετέρου γιατί φτιάχνει ένα γουέστερν στην εποχή της μεγάλης παρακμής με περιφρόνηση και στην μυθολογία του (ο κυνηγός επικηρυγμένων Μπράντο ντύνεται…γιαγιά στο έργο, ούτε στο σπαγγέτι τέτοια) και στo ρηξικέλευθο ’60 που το πληροφορεί, θεωρητικά, σαν έργο. Για τέτοιες σαγηνευτικές παρασπονδίες, που άλλα βλέπουμε εμείς κι άλλα υπάρχουν μπρος μας, ζούμε κι αναπνέουμε.