Essential Cinema #114: «Ο Τρίτος Άνθρωπος» (1949) του Κάρολ Ριντ - αφιερωματα , θεματα || cinemagazine.gr
10:53
16/10

Essential Cinema #114: «Ο Τρίτος Άνθρωπος» (1949) του Κάρολ Ριντ

Τo cinemagazine συγκεντρώνει μερικές από τις κορυφαίες ταινίες που έγιναν ποτέ και γράφει αναλυτικά γι’ αυτές. Σήμερα, μεταξύ πολλών άλλων επαίνων και κολακευτικών χαρακτηρισμών, η καλύτερη ταινία στα χρονικά της βρετανικής οθόνης σύμφωνα με τα χίλια αξιοσέβαστα μέλη της αγγλικής κινηματογραφικής κοινότητας που, το 1999, την τοποθέτησαν στην πρώτη θέση της λίστας με τις 100 σημαντικότερες δημιουργίες της χώρας τους, για λογαριασμό ψηφοφορίας του British Film Institute.

Από τον Λουκά Κατσίκα

Πίσω από το εξαιρετικό σενάριο του Γκράχαμ Γκριν, την μοντέρνα σκηνοθεσία του Κάρολ Ριντ, την ανορθόδοξη μουσική υπόκρουση του Άντον Κάρας, τις υπέροχες φωτοσκιάσεις του Ρόμπερτ Κράσκερ και την μυθική ολιγόλεπτη εμφάνιση του Όρσον Γουέλς, το πιο επιδραστικό νουάρ στην ιστορία ολόκληρου του αγγλικού σινεμά εξακολουθεί να παραμένει στην καρδιά ένα δράμα για μια χούφτα ανθρώπους με φόντο μια κατεστραμμένη από τον πόλεμο τοποθεσία της Ευρώπης. 

Ο «Τρίτος Άνθρωπος» είναι η ιστορία του Χάρι Λάιμ, ενός αμοραλιστή ήρωα που διάλεξε να πουλήσει την ψυχή του στο διάβολο και αμέσως μετά σκηνοθέτησε περίτεχνα την εξαφάνισή του. Έγινε κι αυτός σκιά σε μια ασπρόμαυρη και σκυθρωπή πόλη. Είναι επίσης η ιστορία του Χόλι Μάρτινς, ενός αφελούς συγγραφέα που μέχρι πρότινος γνώριζε τις έννοιες του καλού και του κακού μόνο μέσα από τις απλουστευμένες εκδοχές που τους έδινε η λαϊκή πένα των συγγραμάτων του. Είναι, τέλος, η ιστορία μιας γυναίκας που ζει με πλαστή ταυτότητα και με την νωπή ακόμη ανάμνηση μιας χαμένης αγάπης, ενός κυνικού, πραγματιστή στρατιωτικού ο οποίος θέτει ως καθήκον του να εξαρθρώσει την δολοφονική δράση του Λάιμ και μιας ολόκληρης γωνιάς στην Ευρώπη που επιχειρεί να ορθοποδήσει μέσα από τα ερείπια και τις ανοιχτές ακόμη πληγές που της άφησε ο πόλεμος.

Στην πιο διάσημη από από τις τρεις συνολικά συνεργασίες τους, ο συγγραφέας Γκράχαμ Γκριν και ο σκηνοθέτης Κάρολ Ριντ τοποθετούν τις αλληλοσυμπληρούμενες αυτές ιστορίες στο μέσο μιας επιβλητικής, μπαρόκ Βιέννης η οποία δεσπόζει στο φιλμ ως ρεαλιστικό σκηνικό αλλά και ως σύμβολο. Από την μία πλευρά είναι η ρημαγμένη μητρόπολη που μαστίζεται καθημερινά από την μαύρη αγορά, την παρανομία, την καταπιεστική αστυνόμευση, την πλήρη ψυχολογική κατάπτωση των κατοίκων της. Από την άλλη στέκει ως η ιδανικότερη αντανάκλαση ενός χαοτικού μεταπολεμικού κόσμου ο οποίος τελεί κάτω από τον άγραφο νόμο της επιβίωσης, σε βάρος κάθε ηθικής αξίας.

Μία ακριβώς ώρα μετά το ξεκίνημα της ταινίας, ο μυθικός Χάρι Λάιμ επιστρέφει άξαφνα από τον κόσμο των νεκρών όπου υποτίθεται πως είχε μετοικήσει 

Γέννημα- θρέμμα αυτού του αδυσώπητου κόσμου είναι ασφαλώς ο Χάρι Λάιμ. Ο σκηνοθέτης επιλέγει σοφά να τον κρατήσει εκτός κάδρου για το μεγαλύτερο μέρος του φιλμ. Ο Λάιμ προκύπτει ως ένα γιγάντιο αίνιγμα, ένα συνεχές διφορούμενο για τον ερευνητή-ήρωα και για τον ίδιο τον θεατή. Υπήρξε πραγματικά ο εμπνευστής και εκτελεστής μιας μαζικής επιχείρησης νοθευμένων φαρμάκων που είχε ως αποτέλεσμα μια ολόκληρη σειρά από ανθρώπινες απώλειες; Ή μήπως στάθηκε ένα εξιλαστήριο θύμα για την αστυνομία και τον υπόκοσμο; Ο χαμός του ήταν όντως ατύχημα; Ή μήπως επρόκειτο για δολοφονία; Ο θάνατός του συνέβη πραγματικά; Ή μήπως αποτέλεσε μία έξοχα σκηνοθετημένη χειρονομία;

Μυθολογώντας για το μεγαλύτερο μέρος του φιλμ τον μεγάλο, αμφιλεγόμενο απόντα της πλοκής, ο Ριντ τραβά αιφνίδια την κουρτίνα και λύνει τα μάγια της εξαφάνισής του. Μία ακριβώς ώρα μετά το ξεκίνημα της ταινίας, ο Χάρι Λάιμ επιστρέφει άξαφνα από τον κόσμο των νεκρών όπου υποτίθεται πως είχε μετοικήσει. Ξεπροβάλλει κυριολεκτικά μέσα από το σκοτάδι, για να χαθεί δευτερόλεπτα μετά πάλι μέσα του. Σαν να βρίσκει σε αυτό το ασφαλές καταφύγιό του. Το μόνο που απομένει στο μυαλό του θεατή από την φευγαλέα του εμφάνιση είναι ένα ζευγάρι διαβολικά έξυπνα μάτια και ένα σαρδόνιο χαμόγελο που βρίσκεται καρφωμένο στα χείλη.

Οι ήρωες διανύουν επαναληπτικές τροχιές μέχρι να φτάσουν στον προορισμό τους: την υποχρέωση να διαλέξουν στρατόπεδο ανάμεσα στο Καλό και το Κακό

Ερμηνευμένος με έναν συνδυασμό γοητείας και ραδιουργίας από τον Όρσον Γουέλς, ο Χάρι Λάιμ αποτελεί μια σαγηνευτική περίπτωση κακού. Η ταινία δεν αφήνει, παρόλα αυτά, να αμελήσει κανείς στιγμή ότι στην καρδιά του αποτελεί ένα αμοραλιστικό κτήνος για το οποίο κάθε ανθρώπινη ζωή είναι αναλώσιμη, κάθε ειλικρινής σχέση ένα εμπορεύσιμο προϊόν και κάθε ευκαιρία πλουτισμού αναγορεύεται σε ιερό σκοπό. 

Γύρω από τον εντυπωσιακό αυτό χαρακτήρα, που αποτελεί κινητήριο άξονα της δράσης, οι ήρωες του φιλμ συναντιούνται και χωρίζουν, κυνηγούν και κυνηγιούνται, διανύοντας τις ίδιες κυκλικές, επαναληπτικές τροχιές που θα τους φέρουν μοιραία όλο και πιο κοντά στον προορισμό τους: την υποχρέωση να διαλέξουν για τον εαυτό τους ένα σαφές ηθικό στρατόπεδο- ανάμεσα στο Καλό και το Κακό. Να επιλέξουν την αγρύπνια ή τον εφησυχασμό. Την αντίσταση ή την συνενοχή. Σε μια πραγματικότητα, όμως, όπου τα όρια ανάμεσα στην δικαιοσύνη και την ανομία, το σωστό και το άδικο μοιάζουν πλέον δυσδιάκριτα και συχνά διφορούμενα, το να ταχθείς με σαφήνεια σε ένα από τα δυο θεμελιώδη αυτά άκρα ίσως να είναι και η μεγαλύτερη ψευδαίσθηση. 

THE THIRD MAN 
Ηνωμένο Βασίλειο, 1949 

Σκηνοθεσία: Κάρολ Ριντ Σενάριο: Γκράχαμ Γκριν Μουσική: Άντον Κάρας Φωτογραφία: Ρόμπερτ Κράσκερ Πρωταγωνιστούν: Τζόζεφ Κότεν, Αλίντα Βάλι, Όρσον Γουέλς, Τρέβορ Χάουαρντ, Πολ Χέρμπιγκερ Διάρκεια: 108΄