Ο Τελευταίος Αυτοκράτορας

Ο «Τελευταίος Αυτοκράτορας» σηματοδότησε την επιστροφή του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι σε ένα ιστορικό χρονογράφημα επικής κλίμακας, έντεκα χρόνια μετά το «1900», και παράλληλα την παρθενική κινηματογραφική παρουσία της Δύσης μέσα στην Απαγορευμένη Πόλη της Ανατολής. Βασισμένος στην πραγματική ιστορία του Που Γι, του τελευταίου αυτοκράτορα της Κίνας, ο Μπερτολούτσι εικονογράφησε γλαφυρά τη χρυσή φενάκη της εξουσίας, στάθηκε με δέος απέναντι στην Ιστορία μιας χώρας και σχολίασε τη σύνδεση του παρελθόντος με το οικουμενικό παρόν της.

Ο τρίχρονος Που Γι κάθεται στο θρόνο του Δράκου το 1908 και γίνεται άμεσα το πρόσωπο λατρείας για πάνω από ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους, ένας «μικρός θεός». Όταν η ετοιμοθάνατη Αυτοκράτειρα τον αποσπά από τη μητέρα του, δίνοντάς του τον τίτλο του επόμενου αυτοκράτορα, σφραγίζει μοιραία μία ζωή. Σε πλήρη συνάφεια με την τραγικότητα της μοιραίας «επιλογής», ο Που Γι ζει εκτός πραγματικότητας μια ζωή που ορίζεται σταθερά από συνισταμένες που ο ίδιος δεν θα καταφέρει να ελέγξει ποτέ. Καθώς η πολυτελής φυλακή του παλατιού δημιουργεί μία απαγορευμένη ζώνη για ό,τι είναι εκτός αυτού, το ανάκτορο γίνεται η προστατευμένη απομόνωση ενός απρόθυμου ηγέτη και ταυτόχρονα η ευθεία σκηνική αναλογία μιας χώρας κεκλεισμένων των θυρών. Μιας αυτοκρατορίας εκθαμβωτικού ιστορικού παρελθόντος, δέσμια μιας παράδοσης που οδηγεί σε αποκλεισμό. Η δύση μοιάζει, και τελικά είναι, αναπόφευκτη.

Η άνοδος, η εικονική ακμαιότητα και η εξορία του βασικού χαρακτήρα, εμπνέουν μία ανάλογη μεγαλοπρεπή κινηματογράφηση. Το σενάριο που υπογράφει ο σκηνοθέτης μαζί με τον Μάρκ Πέπλοου (με τον οποίο συνεργάστηκαν έπειτα στα «Τσάι στη Σαχάρα» και «Ο Μικρός Βούδας»), ακολουθεί τους προσωπικούς εγκλεισμούς του Που Γι στην περίοδο δεκαετιών. Από τα τείχη της Απαγορευμένη Πόλης μέχρι τη φυλακή, ο «Αυτοκράτορας» παρατηρεί τις συνέπειες ενός αιώνα ιστορικών αλλαγών σε προσωπικό επίπεδο. Ο Μπερτολούτσι μεγιστοποιεί το δράμα αντιστικτικά μέσα από την περίλαμπρη εικονογράφηση του παλατιού και υπογραμμίζει την αδυναμία επιλογών του βασικού χαρακτήρα μέσα από τις μικρές τραγωδίες της ζωής του. Παρακολουθώντας μία εκ γενετής μαριονέτα στην προσπάθειά της να ορθοποδήσει, ο Μπερτολούτσι παραδίδει ένα αριστουργηματικό έπος τριών ωρών που βιώνεις απνευστί.

Η παραγωγή του «Τελευταίου Αυτοκράτορα» κατάφερε να «γκρεμίσει» τα τείχη μιας αυστηρής παράδοσης, αφού έγινε η πρώτη ταινία για την οποία η κινεζική κυβέρνηση επέτρεψε γυρίσματα στους χώρους της Απαγορευμένης Πόλης. Υπέρλαμπρο δείγμα μιας επικής κινηματογραφίας, κι ενδεχομένως τελευταία αναλογική στάση της, ο «Αυτοκράτορας» έλαχε αντίστοιχης περιποίησης από όλους τους άξιους, καλλιτεχνικούς «υπηκόους» του. 

Σε μία εξαιρετική ερμηνεία, χαμηλών ερμηνευτικων ημιτονίων, ο Τζον Λόουν (αρκετοί θα τον θυμούνται και στο «Μ. Μπατερφλάι» του Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ) υποδύεται τον Που Γι μετά την ηλικία των 25 κι εξανθρωπίζει το «σύμβολο», δημιουργώντας μαζί με την Τζόαν Τσεν, τη χαμένη στους εθισμούς σύζυγο του «αυτοκράτορα», ένα εκφραστικό δίδυμο τρυφερής κατανόησης και απόγνωσης. Ο θρυλικός Διευθυντής Φωτογραφίας Βιτόριο Στοράρο (καλλιτεχνικός συνοδοιπόρος του σκηνοθέτη από την αρχή της καριέρας του και υπεύθυνος επίσης για το «Αποκάλυψη Τώρα!» του Φράνσις Φορντ Κόπολα και «Οι Κόκκινοι» του Γουόρεν Μπίτι, βραβευμένος για όλα με Όσκαρ Φωτογραφίας) πλάθει μαγικά μία ζωηρόχρωμη ταπισερί της Κίνας που αναδεικνύει τις λεπτομέρειες μέσα στο ιστορικο πλαίσιο. Μαζί του η σκηνογραφική ιεροτελεστία, τα άρτια κοστούμια του Τζέιμς Άτσεσον (την επόμενη χρονιά παρέδωσε άλλο ένα κομψοτέχνημα με τις «Επικίνδυνες Σχέσεις» του Στίβεν Φρίαρς) και οι μελωδικές, δραματικές παλινδρομήσεις της αξέχαστης μουσικής των (φαινομενικά αταίριαστων) Ρουίτσι Σακαμότο, Ντέιβιντ Μπερν και Κονγκ Σου, ισορροπούν το δράμα και την έθνικ ταυτότητα σε μία αγαστή συμπόρευση.

Φιλόδοξο κινηματογραφικό ομόλογο ιστορικών βιογραφιών όπως ο «Λόρενς της Αραβίας» του Ντέιβιντ Λιν (ο Πίτερ Ο’ Τουλ άλλωστε εμφανίζεται στην ταινία στο ρόλο του Σκωτσέζου εκπαιδευτή Ρέτζιναλντ Τζόνστον) ή του χρονικά πιο κοντινού «Γκάντι» (1982) του Ρίτσαρντ Ατένμπορο, ο «Τελευταίος Αυτοκράτορας» διαφοροποιείται αισθητικά γιατί αποτελεί τη δυτική ματιά ενός διεισδυτικού βλέμματος που ανέκαθεν φίλτραρε με επίκαιρη ειρωνεία τα καρέ της φιλμογραφίας του. Σε επαφή με τη φύση, ο Που Γι, βρίσκει την ευτυχία όταν απεκδύεται τα μοιραία κεντίδια ενός ιστορικού καλλωπισμού. Κόντρα σε έναν ρόλο ιστορικά ανώφελο, ο «Αυτοκράτορας» εκπαιδεύεται ξανά σε μία νέα ή μάλλον πρώτη πραγματικότητα και ο Μπερτολούτσι προσφέρει ανενδοίαστα ένα σαρκαστικό φινάλε που συμπυκνώνει τις τεράστιες αντιθέσεις μιας χώρας και βρίσκει ιδανική ενσάρκωση σε έναν «Τελευταίο» άνθρωπο.

Το 1988 ο «Τελευταίος Αυτοκράτορας» κέρδισε εννιά Όσκαρ (Καλύτερης Ταινίας, Σκηνοθεσίας, Διασκευασμένου Σεναρίου, Πρωτότυπης Μουσικής, Φωτογραφίας, Μοντάζ, Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης, Κοστουμιών, Ήχου) και έγινε μία από τις πιο πολυβραβευμένες ταινίες του θεσμού. Συνολικά απέσπασε σαράντα ακόμα κινηματογραφικά βραβεία (μεταξύ των οποίων BAFTA, Χρυσές Σφαίρες, Σεζάρ και Ενώσεων Κριτικών).