Τσε ο Επαναστάτης

Για τις σταθερές που διέπουν την στάση του υπογράφοντος απέναντι στην ταινία του Σόντερμπεργκ στην ολότητά της, παραπέμπω στο κείμενο του πρώτου μέρους. Συνοπτικά, ας πω πως το εγχείρημα του Σόντερμπεργκ είναι αναντίρρητα ένα έργο προπαγάνδας, αφού η πρώτη ύλη του είναι βασισμένη στα ημερολόγια του βιογραφούμενου, οπότε το ερώτημα εντοπίζεται στην ικανότητα του να σταθεί διαλεκτικά, με κάποιον έστω τρόπο, απέναντι στον κεντρικό του χαρακτήρα. Η ιδιότυπη, εγκεφαλική ασφαλώς, εκδοχή διαλεκτικής που επιλέγει ο σκηνοθέτης, έγκειται στο ότι τα δύο μέρη της ταινίας έχουν, υποτιθέμενα, κινηματογραφηθεί με διαφορετικό, αντιθετικό τρόπο, ούτως ώστε δια μέσω της συνθέσεως των δύο να προκύψει ένα διαλεκτικό προφίλ του Ερνέστο Γκεβάρα.

Εξίσου ιδιότυπα, κι ενώ όντως η όψη των δύο ταινιών διαφέρει εμφανώς (στη χρωματική παλέτα, στις τοποθετήσεις της μηχανής, αλλά και στην δόμηση του σεναρίου), η στάση απέναντι στον Αργεντίνο επαναστάτη, δεν αλλάζει ουσιαστικά. Ανάμεσα στις γραμμές ενός φιλμικού κειμένου που βλέπει έναν εξόχως καταρτισμένο ιδεολογικά επαναστάτη, έναν θηριώδη, πειθαρχημένο τακτικιστή του ανταρτοπολέμου, έναν θεραπευτή-ανθρωπιστή κι έναν απερίφραστο αγωνιστή της λαϊκής ελευθερίας, δεν είναι εύκολο να αναπνεύσει οποιαδήποτε κριτική μιας, εντελώς, αμφιλεγόμενης προσωπικότητας.

Το δεύτερο μέρος του Τσε είναι ένα φιλμ καταδίωξης, ένα θρίλερ πάνω στο πως (και γιατί) η γάτα στριμώχτηκε στον τοίχο απ' τα ποντίκια.

Η σκηνοθεσία του Σόντερμπεργκ, παρά την εγγενή της αποστασιοποίηση, περνάει όμως Συμπληγάδες που μόνο μια τόσο πυκνοϋφασμένη, μοντέρνα τέχνη, όπως το σινεμά, μπορεί να διαβεί. Από τη μια μεριά αισθάνεσαι πως βλέπεις την πιο παγωμένη αγιογραφία, την πιο έμμεσα ευκρινή απόθεση σεβασμού στην προσωπικότητα και τη διαθήκη του Τσε. Από την άλλη, καθώς ο Σόντερμπεργκ δεν έχει δείξει δείγματα ελάχιστης σοβαρής πολιτικοποίησης σε οποιοδήποτε έργο του (όχι απαραίτητα ελάττωμα αυτό, πρόβλημα όμως όταν κάνεις μια ταινία αποκλειστικά πολιτικού θέματος), στο δεύτερο μέρος, η σεναριακή εστίαση στην ουσιαστική καταδίωξη του Τσε από τις βολιβιανές αρχές (υποβοηθούμενες κρίσιμα από τους Αμερικανούς, βέβαια), δίνει μια συνεκτικότητα στο υλικό. Αυτόματα ο Σόντερμπεργκ βρίσκει τον αφηγηματικό του μπούσουλα και ενοποιεί γύρω από το θριλερικό πυρήνα ένα φιλμ αισθητά ανώτερο του πρώτου μέρους, οργανωμένο, με συχνές ακόμα-ακόμα ενέσεις δραματικότητας (που ο Σόντερμπεργκ είναι μάστορας στο να τις εντάσσει στην σκόπιμα επίπεδη, μακροσκοπικά, αφήγησή του).

Το δεύτερο μέρος του Τσε είναι ένα φιλμ καταδίωξης, ένα θρίλερ πάνω στο πως (και γιατί) η γάτα στριμώχτηκε στον τοίχο απ' τα ποντίκια, έστω και αν μη καταδεχόμενο ποτέ να ενδώσει στην παραδοσιακή αφήγηση, δεν καταφέρνει να ποτέ να μυθολογήσει αυτόν που ολοφάνερα μυθοποιεί. Αυτή η αντιφατικότητα γεννά και ολόκληρη άλλωστε την ένταση που γονιμοποιεί, κάπως, αυτήν την υπερφιλόδοξη εποποιία πάνω στην επανάσταση (καλύτερα: την στρατιωτική επαναστατική διαδικασία) – και το άδοξο, πολύ άδοξο, τότε τέλος της.

Και τελικά; Αν το βλέπαμε σαν μια ταινία, στην ολότητά της; Θα λέγαμε, εκτιμώ, εκείνο που συχνά διαβάζετε στις κριτικές και δεν ξέρετε ίσως και τι ακριβώς σημαίνει και το πιπιλάνε τόσο συχνά οι κριτικοί. Πως το «Τσε» είναι μια άνιση ταινία, ανάμεσα στο προβληματικό και το μέτριο, άνιση καθώς το στήσιμο της μισής είναι 1 και της άλλης μισής -1, όπως, πρόχειρα, ο Σόντερμπεργκ εννόησε πως μπορεί να αποδώσει κινηματογραφικά την ιστορική σύνθεση. Περιφρονώντας την ασίστ που δίνει το άθροισμα των δύο αριθμών που παρέθεσα, ας πω καταληκτικά πως τέτοια εγχειρήματα χρειάζονται άλλου τύπου βαθιά ιστορική και πολιτική σκέψη (ας πούμε Μπερτολούτσι, Βισκόντι, Αϊζενστάιν και πάνω), χρειάζονται κότσια σοβαρά να αρθρώσεις ευθέως την πολιτική σου σκέψη μέσα από την δραματουργία κι όχι πίσω από αποστασιοποιητικά τρυκ που σε γλιτώνουν και από τις ευθείες βολές, ενώ απαιτείται και μια επί της αρχής διαλεκτική επιλογή (όπερ σημαίνει διαβάζουμε κι άλλα βιβλία, όχι μόνο αυτά που μας διευκολύνουν) ώστε να πραγματευθείς το θέμα σου.

Όσο για εκείνους που τα βαριούνται όλ' αυτά, είπαμε, το δεύτερο μέρος είναι ανώτερο του πρώτου.