Ένιο Μορικόνε - Ο Μαέστρος

Προλαβαίνοντας τις δικαιολογημένες ενστάσεις φίλων μουσικόφιλων αναγνωστών, ο παραπάνω χαρακτηρισμός για τον Ένιο Μορικόνε δίνεται με επίγνωση της κάποιας υπερβολής του. Όμως, εκτιμώ, είναι και μια (αρκετά) αντικειμενική διαπίστωση. Ναι, υπάρχουν μεγαθήρια στην τέχνη αυτή: Της κλασικής εποχής (Κόρνγκολντ, Στάινερ, Τιόμκιν, Νιούμαν, Ρόσα, Χέρμαν) και της νεότερης εποχής (Μαντσίνι, Ζαρ, Ρότα, Αρτεμίεφ, Ντελρί, Γκόλντσμιθ, Μπάρι, Γουίλιαμς). Υπάρχουν κι άλλοι πολλοί. Κι άλλοι, σύγχρονοι κυρίως, που αγνοούνται στην μαύρη τρύπα ανάμεσα στον κατακερματισμό και την υποβάθμιση της κινηματογραφικής μουσικής (μουσικής, όχι απλά σάουντρακ), την εξανέμιση μουσικών ιδιωμάτων που γέννησαν κομψοτεχνήματα, καθώς και στα δεκάδες σχέδια που περατώνουν στρατοί βοηθών και υποβοηθών τους.

...προμηθευτείτε χαρτομάντιλα οι λάτρεις, η ζωή σας θα περάσει από το πανί και τα ηχεία της σκοτεινής αίθουσας

Η γέφυρα ανάμεσα σε κλασικούς και νεότερους, το ότι η εποχή άλλαξε και ο μουσικός χρόνος προχώρησε, οφείλεται κύρια στον Μορικόνε. Οι πρωτοφανείς ενορχηστρώσεις του (αντικείμενο ειδικής μνείας στο ντοκιμαντέρ), ο συνδυασμός της κλασικής παιδείας, της ποπ ευαισθησίας και των ατονικών χρωματισμών και βέβαια η πρωτάκουστη παραγωγικότητα και εν συνεχεία επίδραση σε δημιουργούς και κοινό, δεν έχουν ανάλογο. Να το πάμε και λίγο μακρύτερα, συνεχίζοντας έτσι κι έναν συλλογισμό του ντοκιμαντέρ; Ο Μορικόνε, στα μεγέθη και τους ρυθμούς της δικής μας εποχής, επιτρέπει παραλληλισμούς με τους «ανέγγιχτους» της λόγιας μουσικής. Επίσης είναι ο μοναδικός με τόσο μεγάλο αριθμό ταινιών οι οποίες άνευ της μουσικής του δεν θα περνούσαν έτσι στο μεγαλύτερο κοινό, ούτε θα φωτίζονταν τόσο στο τι θέλουν να πουν. Ή/και απλά θα κατέρρεαν.

Ο άνθρωπος για τον οποίον έγινε το παρόν ντοκιμαντέρ έγραψε ολομόναχος περί τις πεντακόσιες μουσικές για ταινίες, σε περίπου μισόν αιώνα. Και νομίζω χρειάζεται να πω μερικές μόνο από τις ταινίες που επένδυσε μόνο στα πρώτα δέκα χρόνια της καριέρας του: Η Τριλογία των Δολαρίων και το «Κάποτε στη Δύση» του Λεόνε, το «Πριν την Επανάσταση» του Μπερτολούτσι, το «Γροθιές στην Τσέπη» του Μπελόκιο, «Η Μάχη του Αλγερίου» του Ποντεκόρβο, το «Θεώρημα» του Παζολίνι, «Η Μεγάλη Σιωπή» του Κορμπούτσι, «Η Συμμορία των Σικελών» του Βερνέιγ, το «Υπεράνω Πάσης Υποψίας» του Πέτρι. Είναι απλά μερικοί «τίτλοι» από μια δεκαετία υπερ-10πλάσιας (σχεδόν 120 ταινίες σε δέκα χρόνια) παραγωγής, είναι μουσικές όμως που θα δείτε και στο ντοκιμαντέρ να καταλαμβάνουν την δικαιωματικά ειδική τους θέση. Ο Ένιο Μορικόνε είναι το ιταλικό σινεμά από το ’60 και μετά, είναι το ένα στέρεο πόδι του ευρωπαϊκού για τις δεκαετίες ’60-’70 και σταδιακά διαχέεται στην παγκόσμια κινηματογραφία. Σε γουέστερν, θρίλερ, δράματα, τρόμους, πολιτικά, αισθηματικά, ντοκιμαντέρ, στα πάντα. Κι ας μην ενδώσω εκ νέου στην ονοματολογία των σκηνοθετών που στηρίχθηκαν απόλυτα στους ώμους τους – ο Τορνατόρε του παρόντος, ενδεικτικός ένας.

Ένα ντοκιμαντέρ που υπηρετεί ως επίλογος μιας φυσικής παρουσίας στις ζωές μας, αλλά και ως πρόλογος μιας μετά θάνατον υπόστασης που θα είναι εδώ όσο υπάρχουν άνθρωποι

Ο Μορικόνε έφτιαχνε μουσικές που έστεκαν αυτόνομα και συνάμα έμοιαζαν γραμμένες αποκλειστικά για την ταινία που επένδυαν. Έδινε σημασία στο πρώτο και εννόησε το δεύτερο. Έρχεται βέβαια από την εποχή που αυτό συνέβαινε κατά κόρον, το σινάφι δεν είχε καταποντιστεί από ντιρεκτίβες παραγωγών και εξουθένωση της προγραμματικής μουσικής από την τρέχουσα λαίλαπα. Και πάλι όμως οι ιδέες του, οι ακατάσχετες ενορχηστρωτικές εμπνεύσεις που άφοβα κατέθετε, η ικανότητά του να συντονίζεται με την ιστορία και τον σκηνοθέτη (πολύ συχνά παραδίδοντας μουσικές που υπερβαίνουν κατά πολύ το κινηματογραφικό αποτέλεσμα – να όμως που η ταινία βλέπεται εξαιτίας τους) και βέβαια το αστείρευτο μελωδικό ταλέντο, τον έκαναν συνώνυμο της κινηματογραφικής ζωής μας.

Όλα αυτά, και πολλά περισσότερα, υπάρχουν στο «Ennio». Το οποίο υπηρετεί ως επίλογος μιας φυσικής παρουσίας στις ζωές μας, αλλά και ως πρόλογος μιας μετά θάνατον υπόστασης που θα είναι εδώ όσο υπάρχουν άνθρωποι. Το αποτέλεσμα είναι λατρευτικό – και για μια φορά δεν είναι δύσκολο να αποφευχθεί η κατηγορία της αγιοποίησης. Ο Μορικόνε δεν έχει σκάνδαλα, δεν έχει «εξωγηπεδική» ζωή, ούτε σοβαρές ίντριγκες. Ο άνθρωπος βασικά μόνο δούλευε, προσπαθώντας ανελέητα να μετουσιώσει ένα κεφάλι πλημμυρισμένο μουσική. Και η δουλειά του Τορνατόρε αποτυπώνει λατρευτικά τον δρόμο προς τη δόξα και την δόξα καθαυτή, πράγμα όχι πάντοτε εύκολο να περιγραφεί. Ευτυχώς υπάρχει η μουσική.

Γιατί όχι πέντε αστεράκια; Γιατί είναι ένα «εύκολο» ντοκιμαντέρ, καθαρής τρέλας βέβαια στο μοντάζ αλλά εύκολο στην δημιουργική λογική του, γιατί μερικές φορές μοιάζει με αυτά τα αγχωμένα behind the scenes ταινιών που το ένα talking head λέει μια φράση και ένα άλλο talking head την ολοκληρώνει, πράγμα που θεωρώ ασόβαρο, ρυθμικά αγχωτικό και πρόχειρο και γιατί ενώ πρέπει να ξέρει ότι τέτοια καριέρα δεν χωρά σε φυσιολογικές διάρκειες, προσπαθεί να τα χωρέσει όλα, «ξεχνάει» πολλά και πάλι διαρκεί 156 λεπτά. Για κάποιους βέβαια θα είναι νεράκι (και είναι οι καλύτεροι φίλοι μας), αλλά μια εξοικονόμηση στις επαναλήψεις θα έκανε ισχυρότερη γροθιά το κρεσέντο του επιλόγου.

Κι έτσι πάντως, προμηθευτείτε χαρτομάντιλα οι λάτρεις, η ζωή σας θα περάσει από το πανί και τα ηχεία της σκοτεινής αίθουσας.