Ζώνη Ενδιαφέροντος

Στην αρχή, μια μαύρη οθόνη. Την αντικρίζουμε σιωπηλοί, για κάτι παραπάνω από δύο λεπτά. Η μουσική της Μίκα Λέβι που ακούμε, ανατριχιαστική. Τα αυτιά επιχειρούν να συλλάβουν την προέλευση των πνιχτών ήχων πίσω από τις επιθετικές νότες. Είναι άραγε ανθρώπινες φωνές; Ξαφνικά, μετάβαση στο ηλιόλουστο απομεσήμερο μιας οικογένειας στην εξοχή, πλάι σε ένα ποτάμι, παρέα με φίλους. Κι αμέσως μετά η φαμίλια να επιστρέφει στο άνετο σπίτι, με τα τακτοποιημένα στην εντέλεια δωμάτια, την πειθαρχημένη διακόσμηση και καθαριότητα, τον καταπράσινο μεγάλο κήπο με την πισίνα και το θερμοκήπιο, τον καταγάλανο ουρανό πάνω από τη στέγη.

Αξιοθαύμαστο, το φιλμ μας αποδεικνύει πώς η καλλιέργεια του απόλυτου κακού βασίζεται στην άρνηση, την απώθηση, τη συνενοχή και την αδράνεια

Έτσι ξεκινά η καινούργια, γερμανόφωνη ταινία του Τζόναθαν Γκλέιζερ. Με μια ιδανική εικόνα θαλπωρής. Με μια απάντηση στο τι θα μπορούσε να συνιστά για πολλούς την ευτυχία. Λίγα λεπτά αργότερα, η πραγματική εικόνα θα μας αποκαλυφθεί πλήρης και αποτρόπαια: πίσω από τον μεγάλο τοίχο που περιφράσει το σπίτι, πέρα από τον ανθισμένο κήπο βρίσκεται το στρατόπεδο του Άουσβιτς. Οι παράξενοι ήχοι και τα βουητά που διακόπτουν ανησυχητικά την ηρεμία προέρχονται από εκεί. Οι σποραδικές κραυγές είναι των κρατουμένων. Οι πυροβολισμοί, των Γερμανών στρατιωτών. Ο καπνός και ο βόμβος που ακούγεται νυχθημερόν είναι οι φούρνοι στα κρεματόρια. Οι στάχτες στην ατμόσφαιρα είναι από τα καμένα σώματα. Και στο βάθος του ορίζοντα, αθέατα πίσω από τα ψηλά δέντρα, τρένα αδειάζουν συνεχώς Εβραίους στην τελευταία τους κατοικία.

Ολόκληρη η ταινία αναπαριστά την καθημερινότητα μιας οικογένειας που μοιάζει σαν τις καρτποσταλικές φαμίλιες των αμερικανικών προαστείων του '50. Τυχαίνει όμως να είναι η οικογένεια του Ρούντολφ Ες, διοικητή του Άουσβιτς κι ενός από τους καθοριστικούς αρχιτέκτονες των μαζικών εξοντώσεων. Κι αυτό που βλέπουμε μπροστά μας είναι ό,τι ακριβώς η Γερμανοεβραία φιλόσοφος Χάνα Άρεντ είχε κάποτε αποκαλέσει «κοινοτοπία του κακού»: Η γυναίκα και τα παιδιά καμώνονται καθημερινά ότι ζουν το όνειρό τους στο πιο όμορφο μέρος του κόσμου. Στο σαλόνι του σπιτιού, ο σύζυγος μιλάει απαθής με τους αξιωματικούς του για την αποκρουστική γραφειοκρατία του στρατοπέδου. Ο μικρός γιος παίζει αμέριμνος στο δωμάτιό του ενώ απ' έξω κάποιον εκτελούν εν ψυχρώ. Όλοι συμπεριφέρονται σαν να μη δέχονται ό,τι κτηνωδώς συντελείται σε απόσταση αναπνοής. Όλοι αδιαφορούν. Κι ο Τζόναθαν Γκλέιζερ, με πλήρη αποστασιοποίηση, πλάνα ακίνητα και αυστηρά χαρτογραφημένα, φωτογραφία ψυχρή, δέκα κάμερες να παρατηρούν διαρκώς κάθε ανθρώπινη κίνηση και ύφος παγερό, στα όρια του μακάβριου, παρακολουθεί τη φαμίλια Ες στη ρουτίνα της, τις συνήθειές της, τα ασήμαντα δράματά της, την ίδια ώρα που ακριβώς δίπλα εξελίσσεται η μεγαλύτερη τραγωδία του 20ού αιώνα. 

O Τζόναθαν Γκλέιζερ οφείλει να θεωρείται επίσημα πλέον ένας από τους πολύ σημαντικούς σκηνοθέτες του μοντέρνου σινεμά

Καθ' όλη τη διάρκεια του φιλμ, ο θεατής δεν βλέπει τίποτα από τα όσα διαδραματίζονται στο Άουσβιτς. Όπως και τα μέλη της οικογένειας, μόνο ακούει, κι αυτό είναι αρκετό. Με τον δικό της σοκαριστικό τρόπο, η φαντασία συμπληρώνει τα κενά. Κι εδώ βρίσκεται μια από τις θαρραλέες επιλογές της καταπληκτικής ταινίας του Γκλέιζερ. Με τον τρόπο της, πολλά χρόνια μετά τον Κλοντ Λανζμάν και το «Shoah», αναπαράγει τη μέθοδο που είχε επισημάνει ότι ακολούθησε ο σκηνοθέτης στο μνημειώδες του ντοκιμαντέρ: «Σε ολόκληρη την ταινία δεν υπάρχει ούτε ένα πτώμα. Γιατί η απόδειξη της φρίκης δεν είναι τα πτώματα, αλλά η απουσία τους». 

Αξιοθαύμαστο σε σύλληψη και εκτέλεση, το φιλμ μας αποδεικνύει πώς η καλλιέργεια του απόλυτου κακού βασίζεται στην άρνηση της αλήθειας, την απώθηση του τραύματος, τη συνενοχή και την αδράνεια. Κι όταν, σε ένα αιφνίδιο ντοκιμαντεριστικό διάλειμμα από την αφήγηση, μας δείχνει πώς οι μαζικοί τάφοι, τα κρεματόρια και τα κελιά του στρατοπέδου έχουν γίνει πια μουσεία και τόποι μνήμης, στην ουσία μας ζητά να παραμένουμε ανήσυχοι και να επαγρυπνούμε. Γιατί το κακό καιροφυλακτεί. Είναι κομμάτι της ανθρώπινης φύσης. Μπορεί πάντα να κρύβεται πίσω από τα χαμογελαστά πρόσωπα, τους ωραίους κήπους, τις ειδυλλιακές προσόψεις των σπιτιών, την συνειδητή εθελοτυφλία μιας ολόκληρης χώρας. Με την (αμυδρά βασισμένη σε βιβλίο του Μάρτιν Έιμς) «Ζώνη Ενδιαφέροντος», ο Τζόναθαν Γκλέιζερ οφείλει να θεωρείται επίσημα πλέον ένας από τους πολύ σημαντικούς σκηνοθέτες του μοντέρνου σινεμά.