Η Νηπιαγωγός

Φοβερά ενδιαφέρουσα μεταγραφή της ισραηλινής ταινίας στην δυτική πραγματικότητα στην οποία η έλλειψη της πολεμικής αντιπαράθεσης έχει αντικατασταθεί με μια πλήρως καταναλωτική ειρήνη, αυτήν την σχεδόν επίμονη υλική ευδαιμονία με τα εκπληρωμένα όνειρα. Έχει τον άνδρα της, έχει τα παιδιά, τη δουλειά, το σπίτι, τα λεφτά της. Και τίποτ’ άλλο.

Και μετά; Στο μετά είναι που ξεκινά η ταινία της Κολάντζελο με μέγιστη αρετή της την ψυχραιμία, την περιγραφική εμπιστοσύνη, την σταθερή της ανυπακοή να επιβάλλει απαντήσεις, να χρωματίσει ηθικολογικά τις πράξεις, να διευκρινίσει, να μεριάσει τους σωστούς από τους λάθος. Η ταινία συμβαίνει επειδή μια κάμερα είναι εκεί, καταγράφοντας το συχνά δισυπόστατο, κοντά στην γεννημένη για τέτοιο ρόλο Μάγκι Τζίλενχααλ – παγερά εμμονική, διαστροφικά ηφαιστειώδης πίσω από ένα ακύμαντο πρόσωπο, με διατρητικό, σχεδόν αγενές βλέμμα και μια μοναδική ικανότητα όλ’ αυτά να τα κάνει, στην κρίσιμη στιγμή, συμπαθή σπαραγμό κατανόησης ενός ανθρώπου που δικαιολογείται.

Γιατί όσο πλήρες άδικο κι αν έχει η νηπιαγωγός μας, δικαιολογημένη παραμένει. Ζει σ’ έναν κόσμο απελπιστικά υλιστικό, βυθισμένη στην μετριότητα κάθε λειτουργίας της, παρούσα χρηστικά και απούσα συναισθηματικά από την οικογένειά της, ανώφελη για την κοινωνία με τα – μέτρια – παιδιά του σχολείου της και το χειρότερο: με όλη την διάθεση να εκφραστεί καλλιτεχνικά (τα μαθήματα ποίησης που παρακολουθεί) και όλον τον εξοπλισμό να γνωρίζει πως και η ίδια δεν είναι παρά μια μετριότητα.

Σα να μην έφτανε αυτό, σαν τον Σαλιέρι του Φόρμαν («Αμαντέους», 1984) αλλά από την ανάποδη, έχει το ένστικτο να συγκλονίζεται στην παρουσία του πραγματικού ταλέντου, να εκστασιάζεται σ’ αυτό το ανεξήγητο φαινόμενο που είναι το χάρισμα και να θέλει να το προστατεύσει, να το θρέψει να του επιτρέψει να ανθίσει.

Η επιτυχία της Κολάντζελο στην ατμόσφαιρα και τις πινελιές της σκηνοθεσίας και της σεναριακής της διασκευής είναι πως ενώ με σαφήνεια διατυπώνει την κοινωνιοπάθεια της προσωπικής σταυροφορίας της ηρωίδας της, αγκαλιάζει τις πτυχές του χαρακτήρα της που την λυτρώνουν. Δεν είναι κακός άνθρωπος, η ψυχολογική της ανισορροπία (η προερχόμενη κατά πολύ από έναν κόσμο που πάει λάθος) δεν θα την κάνει γραφική στις αντιδράσεις της, η ηθική της πυξίδα παραμένει στο, εν γένει, θαυμάσιο φινάλε.

Υπάρχουν βέβαια προβλήματα. Από πραγματολογικά (μια γυναίκα με τέτοιο ενδιαφέρον για την τέχνη που δεν βλέπουμε ποτέ να συσχετίζεται με καλλιτεχνικά δρώμενα, το σπίτι της δεν είναι το σπίτι ενός ανθρώπου που ζει με την τέχνη και τα προϊόντα της), μέχρι ρυθμολογικά – ο αργός ρυθμός επαφίεται στο σεναριακό συμβάν αλλά δεν ακολουθεί ποτέ μια κλιμάκωση, παραμένει επίπεδος και αμέτοχος σε αινιγματικά «διπλά» (η Γυναίκα/Σύζυγος, η Μητέρα/Ερωμένη, η Δασκάλα/Λογοκλόπος, το δίκαιο από το δικαιολογημένο) που ξεπερνούν την ισορροπία αγγίζοντας την αλλόκοτη ασάφεια.

Θα βοηθούσε επίσης το διαλογικό του σεναρίου να μην ήταν σε κάποιες στιγμές τόσο επεξηγηματικό ως προς τις αντιλήψεις της ηρωΐδας, καλό είναι να μην ριζώνουν κάποια πράγματα σε λέξεις γιατί συγκεκριμενοποιείται (και προσγειώνεται) υπέρμετρα το έργο, μη αφήνοντας το μυστήριο που συχνά η σκηνοθεσία (όπως εδώ) εξυπηρετεί σωστά.

Στο τέλος η Κολάντζελο, για μια στιγμή, θα φυλακίσει σ’ ένα αμάξι και μια αναπάντητη φωνούλα την δική της στάση, θα βρει ένα δίκιο που δεν συντάσσεται με το αδιέξοδο της ηρωΐδας αλλά καταλαβαίνει και τους λόγους του.

Αυτός ο κόσμος δεν θ’ αλλάξει ποτέ.