14:22
20/1

[Κριτική] Το «Promising Young Woman» είναι το φεμινιστικό revenge movie που έχουμε ανάγκη

Η συνηθέστερη πρακτική των άμεσων ή έμμεσων απολογητών των δραστών σεξουαλικής κακοποίησης με θύματα γυναίκες είναι η σχετικοποίηση των γεγονότων. Τείνουν να επικεντρώνονται στο θύμα και ποτέ στον θύτη. Πέρα από το κλασικό «γιατί τώρα;» που συνοδεύει μία κατά τη γνώμη τους καθυστερημένη καταγγελία, είναι πάντα πρόθυμοι να αναρωτηθούν αν το θύμα είπε «όχι» αρκετά καθαρά, αν προκάλεσε με ντύσιμο και συμπεριφορά, ή μήπως έφταιγε που ήταν μεθυσμένη θέτοντας έτσι τον εαυτό της σε κίνδυνο. Στο σκηνοθετικό ντεμπούτο της με τίτλο «Promising Young Woman» που μπορείτε να δείτε μέσω του Amazon Prime, η Βρετανή ηθοποιός Έμεραλντ Φένελ επιχειρεί κάτι πανέξυπνο: γυρίζει όλη αυτή την σχετικοποίηση μπούμερανγκ στο κυρίαρχο πατριαρχικό αφήγημα που τη γεννάει. Και μάλιστα το κάνει με όρους καθαρά κινηματογραφικούς, με το αποτέλεσμα να είναι ένα φιλμ δυναμικά επίκαιρο και ευρηματικό.

Σε αυτό, η υποψήφια για Όσκαρ Κάρεϊ Μάλιγκαν υποδύεται την Κάσι, μια πολλά υποσχόμενη νεαρή όπως ο τίτλος υποδεικνύει. Ή μάλλον μια νεαρή που ζει πλέον στον σκοτεινό απόηχο ενός άλλοτε υποσχόμενου μέλλοντος, τότε που ήταν αριστούχος φοιτήτρια ιατρικής, με όνειρο να γίνει γιατρός. Όπως ακριβώς και η παιδική της φίλη, Νίνα. Ένα μέλλον που πάγωσε και για τις δύο κοπέλες από τη στιγμή που σε ένα πάρτι η Νίνα έπεσε θύμα σεξουαλικής επίθεσης από συμφοιτητές της. Η αποσιώπηση του συμβάντος ολοκλήρωσε την τραγωδία, η τραγωδία έγινε οργή και η οργή έχει πλέον μετατρέψει την τριαντάχρονη πια Κάσι σε θηλυκό vigilante που παγιδεύει έξυπνα άντρες, παριστάνοντας τη μεθυσμένη σε μπαρ περιμένοντας κάποιον καλοθελητή να δοκιμάσει να την εκμεταλλευτεί. Με απώτερο σκοπό να εκδικηθεί τους πρωταίτιους του ανεπούλωτου προσωπικού της τραύματος και μαζί τους καθ’ έξιν ή κατ’ επάγγελμα απολογητές τους.

Η εκδίκηση εδώ είναι στεγνή από αίμα, με την ηρωίδα να μην επιχειρεί κάτι περισσότερο από μία προσεκτικά υπολογισμένη ανατροπή των δυναμικών μεταξύ θύτη και θύματος

Τίποτα ωστόσο από όσα βλέπουμε στο «Promising Young Woman», έναν από τους πιο δυνατούς τίτλους του περσινού Φεστιβάλ του Σάντανς που λόγω της πανδημίας πήρε λιγότερη προσοχή από όση του άξιζε, δεν περιλαμβάνουν ευθεία αναδρομή στο παρελθόν. Όλα εκτυλίσσονται στο τώρα, ενώ η γνώση για ό,τι βασανίζει και πυροδοτεί την Κάσι έρχεται έμμεσα και μεθοδικά προκειμένου να δούμε τη μεγάλη εικόνα. Και αυτό έχει τη σημασία του, σαν η ταινία της Έμεραλντ Φένελ να θέλει πρωτίστως να υπογραμμίσει αφενός τον ανεξίτηλο χαρακτήρα ενός τέτοιου τραύματος, αφετέρου το ενεργό και το διαρκές της απειλής που βιώνει κάθε γυναίκα. Και κατόπιν, να εγκαθιδρύσει ένα πλαίσιο κινηματογραφικής ανατροπής.

Με βάση τα παραπάνω, η σκέψη πηγαίνει λογικά σε ένα φεμινιστικό revenge movie που βάζει στο στόχαστρο την πατριαρχία, την κουλτούρα του βιασμού και τον εσωτερικευμένο μισογυνισμό. Και καλώς πηγαίνει εκεί, με την απαραίτητη σημείωση πως το «Promising Young Woman» θέτει την έννοια του ρεβανσισμού σε διαφορετικό πήχη από εκεί που τον είχαν αφήσει ταινίες σαν τα «I Spit on Your Grave» και «Kill Bill». Η εκδίκηση εδώ είναι στεγνή από αίμα, με την ηρωίδα να μην επιχειρεί κάτι περισσότερο από μία προσεκτικά υπολογισμένη ανατροπή των δυναμικών μεταξύ θύτη και θύματος, (αντι)στρέφοντας το βελάκι του φόβου και της ευαλωτότητας προς την κατεύθυνση των επίδοξων εκμεταλλευτών. Εκεί δηλαδή που οι εκφραστές της πατριαρχίας, του σεξισμού και του μισογυνισμού (εσωτερικευμένου ή πρωτογενούς) αναζητούν μια γκρίζα ζώνη για τα θύματά σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης σχετικοποιώντας ό,τι εκείνα βίωσαν, η ταινία της Φένελ στριμώχνει τους δράστες στο ίδιο γκρίζο πλαίσιο που εκείνοι συνηθίζουν να επικαλούνται και να εκμεταλλεύονται: απειλήθηκαν ή όχι τελικά από τη νεαρή γυναίκα; Κινδύνεψαν πραγματικά στα χέρια της; Θα πρέπει να προσέχουν την επόμενη φορά που θα πλησιάσουν μια μεθυσμένη κοπέλα θεωρώντας τη εύκολο στόχο; Αυτή η αντιστροφή αποτελεί τον πρώτο πανέξυπνο και πραγματικά ανατρεπτικό ελιγμό που επιχειρεί το φιλμ σε πλαίσιο ροής αφήγησης.

Αν η Φενέλ έμενε εκεί, θα είχαμε πιθανότατα να κάνουμε με ένα δισδιάστατο revenge movie, με την ηρωίδα σε ρόλο απλού οχήματος της πλοκής. Επειδή όμως η εκδίκηση αφαιρεί παγίως κάτι και από τον vigilante, γεγονός που η σκηνοθέτις και σεναριογράφος του «Promising Young Woman» φαίνεται να γνωρίζει καλά, βλέπουμε τη Μάλιγκαν να θριαμβεύει στο ρόλο μιας νεαρής γυναίκας διαρρηγμένης ανάμεσα στον πόνο και την ενοχή για ό,τι συνέβη στη φίλη της, στην βιωματική επιβεβαίωση της τοξικής αρρενωπότητας που καθημερινά την περιβάλλει και σε μια ασθενή αλλά όχι νεκρή επιθυμία να έχει μια φυσιολογική ζωή, να αγαπήσει και να αγαπηθεί. Αυτό το τελευταίο, ίσως όχι στο βαθμό που το αναμένουν από εκείνη η ανήσυχη μητέρα της και ο καλοπροαίρετα υποστηρικτικός πατέρας της, στων οποίων το σπίτι εξακολουθεί να διαμένει, αλλά ενδεχομένως στο σημείο που μπορεί να της το εμπνεύσει ο Τζέρι (Άνταμ Μπρόντι). Παλιός συμφοιτητής, σήμερα παιδίατρος, ευγενής, υπομονετικός, με χιούμορ, ο οποίος πιθανώς να αποτελεί για την Κάσι μια ευκαιρία λύσης του γόρδιου δεσμού στον οποίο έχει περιέλθει.

Το «Promising Young Woman» αρνείται να δηλώσει πίστη σε συγκεκριμένο κινηματογραφικό είδος

Στην ιστορία της Κάσι με τον Τζέρι, η Φένελ εισάγει το στοιχείο του rom-com, ως ακόμα ένα στοιχείο καλά σταθμισμένου αφηγηματικού ελιγμού. Όμως όπως προηγουμένως έχει μεταχειριστεί τη φόρμα του θρίλερ (βλ. αναφορά στη «Νύχτα του Κυνηγού») και της μαύρης κωμωδίας, όπως ακριβώς η πρωταγωνίστρια βρίσκεται μόνιμα στο μεταίχμιο μεταξύ παρόντος και παρελθόντος, το «Promising Young Woman» αρνείται να δηλώσει πίστη σε συγκεκριμένο κινηματογραφικό είδος. Οι μεταβάσεις μεταξύ των θα είναι πολλές. Τα χρώματα και οι φωτισμοί θα παίξουν καταλυτικό ρόλο σε αυτό, δίνοντας τον ανάλογο τόνο σε διαφορετικά μομέντουμ της ταινίας. Τα neon φώτα και οι πιο σκληροί φωτισμοί θα ντύσουν τις πιο απειλητικές σκηνές, σε αντίστιξη με τους πιο παλ χρωματισμούς που είτε θα αγκαλιάσουν ειρωνικά την επίπλαστη ασφάλεια της πατρικής στέγης, είτε θα ντύσουν με πηγαίο ενθουσιασμό το ρομάντζο μεταξύ Κάσι και Τζέρι.

Κατ’ αναλογία με την χαμαιλεοντική φωτογραφία του Μπέντζαμιν Κράκεν, η χρήση της μουσικής έχει σημαίνουσα βαρύτητα για την Βρετανή σκηνοθέτιδα προκειμένου να επιτύχει τη βέλτιστη μεταπήδηση μεταξύ των κινηματογραφικών ειδών, οριοθετώντας μέσω αυτής το ευρύτατο υφολογικό φάσμα της ταινίας της. Έτσι, αλλού θα τη δούμε να φυτεύει πονηρά μια μελωδία από τον «Μάγο του Οζ», αλλού να γιορτάζει την ξεγνοιασιά του έρωτα με το «Stars Are Blind» της Πάρις Χίλτον, αλλού να συνοδεύει τα βήματα της Κάσι προς την ολοκλήρωση της εκδίκησής της με μία σαν-νύχια-πάνω-σε-μαυροπίνακα instrumental εκδοχή του «Toxic» της Μπρίτνεϊ.

Ομολογουμένως, δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κανείς ιδανικότερη μουσική υπόκρουση για το φινάλε μιας ταινίας που χτυπάει πονηρά αλλά ανελέητα ένα ανθεκτικά τοξικό κομμάτι της συλλογικής κοινωνικής μας εμπειρίας. Και είναι ακόμα πιο εντυπωσιακό το ότι επιχειρεί κάτι τέτοιο χρησιμοποιώντας τα ίδια τα όπλα του κυρίαρχου πατριαρχικού αφηγήματος, με πρώτο και καλύτερο την επίκληση στην επίπλαστη «γκρίζα ζώνη» της αλήθειας σε ό,τι αφορά περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης. Και το κάνει μέσα από μια εκδίκηση εξίσου γκρίζα, που ανατρέπει τον συσχετισμό δυνάμεων δίχως ποτέ δεν ξεχνά ποιο είναι το πραγματικό θύμα, μέσα από ένα φιλμ το οποίο συν τοις άλλοις κινείται επιδέξια στην γκρίζα ζώνη μεταξύ των κινηματογραφικών ειδών.

Βαθμολογία: ★★★ 1/2