Το Βιβλίο της Εικόνας

Με την όγδοη συμμετοχή του στο Επίσημο Διαγωνιστικό Τμήμα του Φεστιβάλ Καννών το 2018, ο Ζαν Λικ Γκοντάρ συνεχίζει αφοσιωμένος στην αντισυμβατική πορεία που χάραξε με τις ταινίες «Adieu au Langage» και «Film Socialisme», παραδίδοντας ένα φιλοσοφικό δοκίμιο επί οθόνης το οποίο σταδιακά παραδίνεται στην ουτοπία(;) της επανάστασης. 

Σε ένα «Βιβλίο της Εικόνας» φύσει και θέσει πειραματικό και εξ’ ορισμού προβοκατόρικο, η αφήγηση ξετυλίγεται μέσα από αποσπάσματα δεκάδων ταινιών (απ’ το «Τοπίο στην Ομίχλη» του Θεόδωρου Αγγελόπουλου μέχρι τα «Σαγόνια του Καρχαρία» του Στίβεν Σπίλμπεργκ), έργων τέχνης, φωτογραφιών, βίντεο καταγραφής ιστορικών γεγονότων και ελάχιστου πρωτότυπου υλικού. Κυριολεκτικά, εδώ μιλάμε για ένα μονταζιακό όργιο διάρκειας 90 λεπτών κατά την διάρκεια του οποίου οι διαστάσεις του κάδρου αλλάζουν συνεχώς, το παιχνίδισμα με τον κορεσμό στα χρώματα είναι ασταμάτητο την ίδια ώρα που την ηχητική μπάντα καταλαμβάνει η επιβλητική φωνή ενός αφηγητή που εξαπολύει συνεχώς δυσοίωνες προφητείες και εμπρηστικά τσιτάτα. 

Στην πρώτη ενότητα της ταινίας, ο Γκοντάρ δανείζεται τον κινηματογραφικό όρο «ριμέικ» για να τοποθετήσει ένα σχόλιο πάνω στην επανάληψη της ιστορίας, με μια συλλογιστική που βρίσκεται σε παράλληλη τροχιά με το διάσημο απόφθεγμα του Μαρξ που θέλει την ιστορία να επαναλαμβάνεται την πρώτη φορά σαν τραγωδία και τη δεύτερη σαν φάρσα. Ακολουθούν οι «Βραδιές στην Αγία Πετρούπολη» ένα κεφάλαιο που συνδιαλέγεται με το ομώνυμο βιβλίο του Ζοζέφ ντε Μεστρ και το οποίο ο Γκοντάρ αφιερώνει στον πόλεμο, με την φωνή του αφηγητή να επαναλαμβάνει επιτακτικά την φράση «la guerre est divine» (μτφ. «ο πόλεμος είναι θεϊκός»). Η συνέχεια βρίσκει τον Γαλλοελβετό δημιουργό να ρίχνει για λίγο τους τόνους με μια συρραφή από πλάνα με τρένα και ανθρώπους που επιβιβάζονται σε αυτά σε διαφορετικές ιστορικές συγκυρίες καταλήγοντας στο επόμενο κομμάτι της ταινίας το οποίο είναι επίσης αφιερωμένο σε βιβλίο και πιο συγκεκριμένα στο «Πνεύμα των Νόμων» του Μοντεσκιέ. Αυτό είναι και το σημείο που κυριολεκτικά ο Γκοντάρ ξεσπαθώνει ενάντια στην αδικία και την υποκρισία των νόμων και της εκάστοτε εξουσίας που τους επιβάλλει, υποστηρίζοντας ότι τα θεμέλια των κοινωνιών μας στηρίζονται σε έναν φόνο τον οποίο έχουμε διαπράξει όλοι από κοινού. 

Η παραπάνω διαπίστωση αποτελεί και την ιδανική πάσα για το τελευταίο μέρος του φιλμ το οποίο επικεντρώνεται στον αραβικό κόσμο και τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν σε αυτόν ιστορικά από την εποχή των Σταυροφοριών μέχρι και σήμερα. Σε αυτό και αφού πρώτα καταστήσει σαφές ότι κάθε είδους σχόλιο προέρχεται αυστηρά από το δυτικό πρίσμα των ματιών μας, ο σπουδαίος auteur βάλλει ενάντια στις θρησκείες και τον ιμπεριαλισμό, διερωτώμενος για το ποιοι πραγματικά είναι η βάρβαροι σε αυτόν την αέναη σύγκρουση πολιτισμών. Ριζοσπάστης και ανατρεπτικός δεν διστάζει να υιοθετήσει τις βόμβες ως μοναδική ρεαλιστική αντίδραση στην καταδυνάστευση του αραβικού κόσμου από τις κυβερνήσεις του και από την Δύση, προτάσσοντας την επανάσταση ως το μόνο αντίδοτο στην αποτυχία της αγάπης. Εξάλλου, όπως ίδιος έχει φροντίσει να μας προειδοποιήσει πολύ νωρίς στην ταινία, στα δικά του μάτια «η τρομοκρατία αποτελεί μια μορφή υψηλής τέχνης».