Η Χαμένη Σκηνή

Για να μην υπάρχει ένα ψευδεπίγραφο σασπένς να ξεκαθαρίσουμε: Δεν μπορούμε να ξέρουμε, παρά μόνο να εικάσουμε, τι αλλαγές έγιναν, αν έγιναν, στο έργο από το κινεζικό καθεστώς, αφ’ ότου κόπηκε την τελευταία στιγμή από το Βερολίνο δυο χρόνια πριν. Το τελικό αποτέλεσμα, ίσως και πιστοποιώντας την διφορούμενη δύναμη του κινηματογράφου που απεικονίζει, είναι μια γλυκιά ταινία με νεορεαλιστικό φόντο, μια ταινία με τα πόδια της σε δυο βάρκες∙ το ένα στις ατομικές ιστορίες, που υπογραμμίζουν διαρκώς την πολιτική κριτική επί της Πολιτιστικής Επανάστασης και το άλλο στην αγαπητική επιστολή στο σινεμά – αλλά και την ιστορία που το ισορροπεί (;) ανάμεσα στο συλλογικό ψυχαγωγικό γεγονός και το όπλο μαζικής χειραγώγησης.

Ο μπούσουλας στην αξιολόγηση, που οφείλει μια κριτική, πέφτει μεν θύμα της διελκυστίνδας ότι δύο αντίθετες μεταξύ τους ταινίες (ενδεχομένως παρά την θέληση του δημιουργού) παλεύουν να συνυπάρξουν, όμως βρίσκεται στην υπόθεση ότι ο Γιμού θέλησε να κάνει μια γλυκόπικρη ταινία. Μια ταινία που όσο θα γιόρταζε νοσταλγικά την εποχή που η κινηματογραφική προβολή ήταν ένα ασύλληπτο συλλογικό γεγονός, όσο θα επέμενε στην αναντικατάστατη σημασία της όρασης που κάνει τις σχέσεις μεταξύ μας απτές και βιώσιμες (και το σινεμά πραγματικό), θα ήθελε την ίδια στιγμή να σχολιάσει κριτικά μια εποχή, κάθε άλλο παρά περασμένη στην Κίνα, κατά την οποία το συλλογικό πολιτικό όραμα μιας ολοκληρωτικής ηγεσίας εκμεταλλεύεται την κινηματογραφική δύναμη για ίδιον, «διαφωτιστικό» όφελος. Μια ταινία επίσης, πάνω στην ένταση ανάμεσα στο ατομικό και το συλλογικό, πάνω στην αδυναμία επίτευξης του πρώτου, αφού η κρατική επιβολή είναι (αντι-επαναστατικά μιλώντας) ανυπέρβλητη.

Καταλήγοντας κάτι σαν «Σινεμά ο Παράδεισος στην κόλαση της κινεζικής Πολιτιστικής Επανάστασης», μπορεί να κερδηθούν μερικές κριτικές ψήφοι στη Δύση, καθώς και να συγκινηθεί, δικαιολογημένα, ένα κοινό

Εάν η υπόθεση αυτή ισχύει, το έργο παραπαίει διότι ο διάχυτος λυρισμός γλυκαίνει το χάπι της συνταρακτικής φτώχειας της αγροτικής Κίνας, που κάνει και το σινεμά «όπιο του λαού»,  ενώ η πολιτική ταινία εξωραΐζεται εκνευριστικά από ένα αποτέλεσμα που μπορεί, στους νοσταλγικούς σινεφίλ τουλάχιστον, να φέρει δάκρυα στα μάτια με την προσωπική ιστορία της και βέβαια το δύσμοιρο το γεγονός της σύναξης όλων μας γύρω από μια φωτισμένη οθόνη. Η δε τελική σεκάνς, άνετα ένοχη εκ των υστέρων προσθήκης, είναι για αυτόν τον θεατή απαύγασμα γλυκερής σύγχυσης. Είναι λάθος του Γιμού; Είναι της λογοκρισίας; (Απορίας άξιον πάντως πώς της διέφυγε ένα τόσο «φθοροποιό» έργο μέχρι την τελευταία στιγμή, ενώ το ανώτερο «Να Ζεις» του ίδιου δημιουργού από το 1994 απλώς…κόπηκε στην Κίνα τότε και το είδαμε στον υπόλοιπο κόσμο ανενόχλητα).

Πέρα από τις χαμένες ισορροπίες και τις ουτοπικές συνυπάρξεις που επιχειρεί η «Χαμένη Σκηνή», το αποτέλεσμα αποπνέει για ακόμα μια φορά την σκηνοθετική κλάση του Γιμού: Ένα καταπληκτικό πρώτο 25λεπτο, μια σχεδόν τέλεια, σπαρταριστή μικρού μήκους με ελάχιστο διάλογο. Μια εκπληκτική σεκάνς «αποκατάστασης» ενός καταφθαρμένου σελιλόιντ αποτελεί μεμιάς ύμνο στην συλλογικότητα (σκέφτεσαι αν κάτι ανάλογο συνέβαινε σε μια δυτική χώρα, θα είχε γίνει Βατερλό κανονικό από τα μπουνίδια και τις αντεγκλήσεις) και ρομαντική ωδή στο τι σήμαινε κάποτε για τον λαό ο κινηματογράφος. Λίγο πιο μετά, με ένα μαγικό ντεκουπάζ, η διαδοχή της παρακολούθησης του «ενός δευτερολέπτου» με το τι θα επακολουθήσει, ανθολογείται και μόνο από τα εμβόλιμα πλάνα της μηχανής προβολής και των σελιλόιντ που αυτοσχεδιάζουν μια λούπα. Ναι, παραμένει μεγάλος στιλίστας ο Γιμού, δεν ξεχνιούνται αυτά τα πράγματα, η φιλμοκατασκευή είναι επίκτητο τάλαντο. Το ίδιο ισχύει και την αφηγηματική άνεση που κάνει τα 104 λεπτά να φαίνονται μια ώρα. Κι όλα αυτά, ενώ οι «γραμμές ζωής» πλοκής και χαρακτήρων εξασθενούν ύποπτα κάπου στα μισά, κι επισήμως από τα 2/3 κι έπειτα δεν υπάρχει πλέον πλοκή. Φυσικά στο σινεμά «μένεις» για μύριους λόγους, αλλά σημειώνεται στα υπέρ της σκηνοθεσίας του.

Βέβαια, και εδώ να προειδοποιήσω ότι ισχύει το «με όποιον δάσκαλο καθίσεις», το στιλ είναι συμβάλλουσα οδός για αυτό που θες να πεις, δεν είναι αυτοσκοπός. Δεκτό, υπάρχουν αριθμημένες περιπτώσεις που το στιλ ορίζει το σημαινόμενο, δεκτό επίσης ότι ακόμα και η συνειδητή απουσία στιλ συνιστά στιλ, όμως όταν στις πύλες καραδοκεί ένα βαρύ νόημα δεν περισώζεται η κατάσταση με την αισθητική συζήτηση. Και η ταινία εδώ κάθεται αναποφάσιστα στον φράχτη που λένε και οι Αγγλοσάξονες. Καταλήγοντας κάτι σαν «Σινεμά ο Παράδεισος στην κόλαση της κινεζικής Πολιτιστικής Επανάστασης», μπορεί να κερδηθούν μερικές κριτικές ψήφοι στη Δύση, που δεν ανέχεται τις αρχές της να εξαϋλώνονται στην κόκκινη Κίνα, η ταινία οπωσδήποτε θα συγκινήσει ένα κοινό, μπορεί πράγματι να παραμένει αξιοθαύμαστη η «καλίμπρα Γιμού» – έστω και αν η φιλμογραφία του από το ’80 και το ’90 είναι παροιμιωδώς μακριά – όμως η ταινία που συνιστά (ή απέμεινε;) «Η Χαμένη Σκηνή» είναι κάτι λιγότερο ακέραιο και περισσότερο σακχαρώδες. Τουτέστιν ευχάριστο, αλλά όχι και θρεπτικό.

Απομένει μόνο, κυρίως ως έναρξη της κλασικής αιώνιας συζήτησης, το ζήτημα της λειτουργίας των εικόνων πέρα από την δημιουργική πρόθεση, το πώς ένα έργο, ειδικά μαστιζόμενο από επεμβάσεις τρίτων, αποτυπώνει στην ασάφεια και τα πολυφυή του κάτι που ίσως τελικά και να είναι ακόμα πιο ενδιαφέρον από μια ακόμα κουβέντα περί καλλιτεχνικής υπογραφής.