Το κινηματογραφικό, ουμανιστικό σύμπαν του Κριστόφ Κισλόφσκι - αφιερωματα , θεματα || cinemagazine.gr
8:23
27/6

Το κινηματογραφικό, ουμανιστικό σύμπαν του Κριστόφ Κισλόφσκι

Σαν σήμερα 27 Ιουνίου 1941 γεννήθηκε ο Κριστόφ Κισλόφσκι, ο Πολωνός σκηνοθέτης που κινηματογράφησε τον κόσμο με απίστευτη εσωτερικότητα και ομορφιά. 

Από τον Πάνο Γκένα

Ο Κριστόφ Κισλόφσκι (1941-1996) άφησε πίσω του ένα έργο που διερεύνησε σε βάθος το εύθραυστο τοπίο της ανθρώπινης ύπαρξης. Με θητεία στο ντοκιμαντέρ σε μια περίοδο που το είδος γνώριζε μεγάλη άνθηση και με τον φακό του στραμμένο στην ακρίβεια της απεικόνισης της καθημερινότητας μέσα από τη ζωή κοινών ανθρώπων, αστών, εργαζόμενων, στρατιωτών, αποφάσισε να αφήσει στην άκρη την «τεκμηρίωση» (ειδικά μετά τη λογοκρισία του «Workers '71» για τις μαζικές απεργίες στην Πολωνία) για τη «μυθοπλασία» και εξελίχθηκε κινηματογραφικά μέσα από τις «θεϊκές» εμπειρίες που μας χάρισε. Από τις ταινίες του, «Η Διπλή Ζωή της Βερόνικα», «Η Τριλογία των Χρωμάτων» και ο φιλόδοξος (τηλεοπτικός) «Δεκάλογος», αποτελούν καθολικά, καλλιτεχνικά ευαγγέλια.

Χαρακτηριστικά του γνωρίσματα, η απαράμιλλη ουμανιστική προσέγγιση με την οποία διαχειριζόταν κινηματογραφικά τα ζητήματα ηθικής σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο, αλλά και η εξέχουσα ποιητική του γλώσσα, ένα ιδιαίτερο συντακτικό με το οποιο μετέτρεπε ιστορίες για πάθη, φόνους και λοιπά «αμαρτήματα», σε κινηματογραφικές παραβολές. Ο ίδιος μεγάλωσε άλλωστε με βαθιά Ρωμαιοκαθολική πίστη και διατηρούσε μία «προσωπική, ιδιωτική» σχέση με τον Θεό. Στο έργο του όμως η θρησκεία συνδιαλλέγεται σθεναρά με την κοινωνική καταγραφή.

Μετά από δεκάδες ταινίες μικρού μήκους (μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ), ο Κισλόφσκι ουσιαστικά έδωσε στίγμα το 1979 με τον «Ερασιτέχνη Κινηματογραφιστή» (τρία χρόνια πριν είχε προηγηθεί το «Blizna» / The Scar, 1976), την πιο αυτοβιογραφική ταινία του, που προλόγισε ουσιαστικά την καριέρα του. Κομμάτι μιας ανήσυχης εθνικής κινηματογραφίας με πολιτική τοποθέτηση και προεξέχοντα μέλη τον Αντρέι Βάιντα, την Ανιέσκα Χόλαντ και τον Γιάνους Κιζόφσκι, το έργο του Κισλόφσκι ήρθε αντιμέτωπο με το σκληρό πρόσωπο της πολωνικής κυβέρνησης που του επέβαλε επαναληπτικά γυρίσματα, νέο μοντάζ ή απαγόρευση κυκλοφορίας. Η ταινία «Τυφλή Τύχη» (Przypadek, 1981), μία εξαιρετικά πρωτότυπη δημιουργία που απεικονίζει τρεις εκδοχές ενός τυχαίου γεγονότος, κυκλοφόρησε στην Πολωνία το 1987 έξι χρόνια μετά την ολοκλήρωσή της.

Το 1989 και μετά τα πολιτικά φορτισμένα «Δίχως Τέλος» («Bez Konca», 1985), ταινία που σηματοδότησε την αφετηρία της συνεργασίας του με τον συνθέτη Ζμπίγκνιου Πράισνερ, και «Μικρή Ιστορία για Ένα Φόνο» («Krótki Film o Zabijaniu», 1988), ακολούθησε ο «Δεκάλογος», μία τηλεοπτική σειρά εμπνευσμένη από τις θεϊκές εντολές. Στα 10 επεισόδια ο καθολικός Κισλόφσκι μεταποίησε τις απαγορεύσεις των βιβλικών «ου...» σε μικρές ιστορίες αποκάλυψης της ανθρώπινης φύσης, χωρίς να ξεχνά το μαύρο χιούμορ και το λιτό δράμα. Στη συνέχεια, το 1991, η γοητευτική και πλημμυρισμένη από την θεσπέσια μουσική του Πράισνερ, «Διπλή Ζωή της Βερόνικα», στάθηκε η ταινία ορόσημο στη φιλμογραφία του.

Χωρίς ίχνος εκλογίκευσης αλλά παρατηρώντας τα δίπολα στη συναισθηματική κατάσταση και στις κοινωνικές υποχρεώσεις της «διπλής» ηρωίδας του, ο Κισλόφκσι κατέκτησε το παγκόσμιο κοινό και τη διεθνή κριτική, αναδεικνύοντας παράλληλα το ταλέντο της Ιρέν Ζακόμπ. Στην ταινία τα μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα τοποθετούνται σε συσχετισμούς που ορίζουν αντιθετικά άκρα, όπως η φθαρτότητα του σώματος και η αθανασία της ψυχής, η ανάγκη του προγράμματος και το αναπόδραστο της τύχης. Ο Κισλόφσκι χειραγωγεί τις μαριονέτες του και αποδεικνύει περίτρανα πως οι σημαντικές ερωτήσεις παραμένουν καίριες, γιατί δεν κατακτούν απαραίτητα την ανακούφιση της απάντησης.

Τελευταίο του κινηματογραφικό έργο, η «Τριλογία των Χρωμάτων» («Μπλε», «Λευκή», «Κόκκινη»), που εμπνέεται από τα τρία χρώματα της γαλλικής σημαίας. Ο Κισλόφσκι σχολιάζει με αφετηρία τα ιδεώδη της γαλλικής επανάστασης τις σχέσεις των ανθρώπων στις απαρχές της Ενωμένης Ευρώπης των «τεσσάρων ελευθεριών», δηλαδή της ελεύθερης κυκλοφορίας προσώπων, υπηρεσιών, εμπορευμάτων, κεφαλαίων.

Από τη σατυρική - όσο και κυνική - ματιά στη φυλετική και κοινωνική ισότητα του «Λευκού» (με πρωταγωνιστές τους εξαιρετικούς Ζιλί Ντελπί και Ζμπίνιου Ζαμαλόφσκι) ως το αέναο μυστήριο της επικοινωνίας στην «Κόκκινη» (υποψηφιότητα για Όσκαρ Σκηνοθεσίας και ταινία reunion με την Ιρέν Ζακόμπ), ας μας επιτραπεί να σταθούμε λίγο παραπάνω στην «Μπλε Ταινία».

Σε έναν κόσμο που αντανακλά το ψυχρό του μπλε, ο Κισλόφσκι κινηματογράφησε τις μικρές επαναστάσεις που οριοθετούν την προσωπική ελευθερία. Η επιστροφή της Ζιλί (σπουδαία η Ζιλιέτ Μπινός) στη ζωή μοιάζει με μία παραβολή που μετουσιώνει σταδιακά τη θρηνωδία της μοναξιάς σε ένα θεϊκό ύμνο για την αγάπη. Πολυβραβευμένο στο Φεστιβάλ Βενετίας, και φυσικά με τις υπέροχες μελωδίες του Πράισνερ, το «Μπλε» στάθηκε ένας κατανυκτικός, γενναιόδωρος κινηματογραφικός ύμνος που ανακάλυψε τη λύτρωση μέσα από τη λήθη.

Όπως άλλωστε και το έργο του Κισλόφσκι. Λιτό και τόσο πλούσιο, μαζί.