Essential cinema #81: «Ο Λόγος» (1955) του Καρλ Θίοντορ Ντράγερ

O Καρλ Θίοντορ Ντράγιερ θεωρείται ο σπουδαιότερος Δανός σκηνοθέτης, με ελάχιστο ανταγωνισμό είναι αλήθεια – πλην του…γνωστού – αλλά στην πραγματικότητα είναι και ένας από τους σημαντικότερους της κλασσικής εποχής του κινηματογράφου, μέχρι το ’60 δηλαδή που το φορμά και η θεματολογία αλλάζουν άρδην για να εκφράσουν ρητά τον τρέχοντα, τότε, αιώνα. Είναι επίσης μαζί με τον Μπρεσόν, τον Ταρκόφσκι και τον Κισλόφσκι ένας βαθιά πιστός Χριστιανός. Σκηνοθέτησε μόλις πέντε ομιλούσες ταινίες σε διάστημα 32 ετών, όλες τους (πλην μιας ευρύτατα άγνωστης και μη αντιπροσωπευτικής - «Två människor», 1945), συνθέτουν ένα από τα πιο ζηλευτά επιτεύγματα κυριευμένου στόχου στην ιστορία του σινεμά. Σήμερα είναι συλλήβδην άγνωστος, ειδικότερα στην συντριπτική πλειοψηφία των «σινεφίλ».

Ο Λόγος (του Θεού ασφαλώς) βασίζεται σε θεατρικό του Κάι Μανκ, θεατρικού συγγραφέα και Λουθηρανού πάστορα που η Γκεστάπο κατά την Κατοχή άφησε σ’ ένα χαντάκι εξαιτίας των μεγάλης απήχησης αντιχιτλερικών κηρυγμάτων του. Ο Μανκ διέπεται από την πάλη ανάμεσα στον μαρξισμό και την θεολογία, ενσωματώνει διαλεκτικά δαρβινικές αρχές στα έργα του και επηρεάζεται ιδιαίτερα από το βρετανικό θέατρο όλων των εποχών (Σαίξπηρ, Σώ). Είναι, αν αυτό λέει κάτι για την σεμνότητα του Ντράγερ, το μοναδικό όνομα που υπάρχει στους τίτλους του έργου.

Σπάνια το θέμα μιας ταινίας είναι τόσο πολύ ο τόνος της

«Ο Λόγος» είναι η ιστορία μια οικογένειας χωρικών που δοκιμάζεται από τον θάνατο, κατά τη γέννα, της συζύγου ενός από τους γιους. Μέσα από αυτή την αφήγηση ο Ντράγιερ, περιδεής της στωϊκότητας του πιστού, απίστευτα γαλήνιος – αν και ενίοτε τόσο αναγνωρίσιμα χιουμορίστας – και σκακιστικά οργανωμένος (σε μια φαινομενικά απλούστατη παράθεση γεγονότων), χωράει την αντιπαράθεση δύο αναγνώσεων της ίδιας πίστης, δεν δικαιώνει καμμιά και μέσα σε διαρκές κλίμα ανθρωπισμού, υπό το Θεϊκό φως φυσικά, κριτικάρει την θεσμική, επί της γης αντιπροσώπευση του Θείου, δηλαδή την Εκκλησία. (Στην εποχή του «Δύο Πάπες» είναι ενδιαφέρον πάντως ότι το Βατικανό έχει διαλέξει τον «Λόγο» σαν μια από τις 45 μεγάλες κινηματογραφικές ταινίες). 

Ωστόσο, ένα πράγμα που μπορεί να συγκινήσει, στον βαθμό που ο «Λόγος» θα συγκινήσει τον οπωσδήποτε υπομονετικό θεατή του, δεν είναι η αντιπολίτευση και η «πολιτική» αγωγή κατά του ρόλου των αξιωματούχων της Εκκλησίας. Είναι αυτό το εκπληκτικό γύρισμα του Ντράγιερ. Σπάνια η πνευματικότητα ορίζεται τόσο χειροπιαστά (συνηθέστερα στους προαναφερθέντες Χριστιανούς), σπάνια μια ταινία καταλαμβάνεται τόσο από το πνεύμα της, από την εσωτερική της αλήθεια, απ’ το ενδότατο, ανένδοτο, κινούν της ύπαρξής της. Σπάνια το θέμα μιας ταινίας είναι τόσο πολύ ο τόνος της.

Ο αργός ρυθμός των (αποκλειστικά) πλάνων-σεκάνς, της ρέουσας κίνησης της μηχανής στον οριζόντιο άξονα, του ιερού χορού της κίνησης των ηθοποιών προς και από το κάδρο, της εντελώς σινεματικής ηχητικής μπάντας (ο άνεμος, τα ζώα, το ρολόϊ, η σιωπή, η μουσική) και, τελικά, το φως. Το φως, συμβολικά και πραγματικά, αφορμή και ζητούμενο του έργου, τονίζει χαρακτήρες, απουσιάζει από άλλους, τέμνει τα κάδρα και, στο αναστάσιμης συγκίνησης φινάλε, διαχέεται απόκοσμα στο πάλλευκο ντεκόρ ενός θαύματος του οποίου ο θάνατος υπήρξε προοίμιο. Θαύματος που πάλλον και ανυπέρβλητο ενδέχεται και να σε παραλύσει.

ORDET
Δανία, 1955
Σκηνοθεσία: Καρλ Θίοντορ Ντράγερ Σενάριο: Κάι Μανκ Φωτογραφία: Χένινγκ Μπέντσεν Μουσική: Πόουλ Σιέρμπεκ Πρωταγωνιστούν: Χένρικ Μάλμπεργκ, Μπιργκίτε Φέντερσπιελ, Ούβε Ραντ, Έμιλ Χας Κρίστενσεν  Διάρκεια: 126΄