Ερωτευμένος Σαίξπηρ

Είναι μάλλον φανερό ότι η ταινία αυτή ανήκει στον θεατρικό συγγραφέα, σκηνοθέτη, βραβευμένο σεναριογράφο (Μπραζίλ, Μπίλι Μπαθγκέιτ) και δεινό «κωμικό σαιξπηρογράφο» (Ο Ρόζενκραντζ και ο Γκίλντερνστερν Είναι Νεκροί) Τομ Στόπαρντ. Μολονότι ο Στόπαρντ μετά βίας αναγνωρίζεται στους τίτλους – όπου κυριαρχούν ο συνσεναριογράφος και συμπαραγωγός Μαρκ Νόρμαν και ο σκηνοθέτης Τζον Μάντεν – το ιδιόμορφο, ντελικάτο χιούμορ, η πνευματώδης σάτιρα και σπιρτόζικη αναπαράσταση ολόκληρης της ελισαβετιανής θεατρικής πραγματικότητας μας κάνουν να πιστεύουμε ότι ο Ερωτευμένος Σαίξπηρ είναι δικό του κατόρθωμα.

Λονδίνο 1593. Ο Γουίλ (sic) Σαίξπηρ έχει χάσει τη μούσα του, ο θεατρώνης του πιέζεται από βίαιους οφειλέτες και το έργο που έχει στα σκαριά («Ο Ρωμαίος και η Έθελ, η Κόρη των Πειρατών»…) δεν λέει να τελειώσει. Σε μια απελπιστική οντισιόν, όμως κάποια πανέμορφη νεαρή βαρόνη, μεταμφιεσμένη σε αγόρι (γυναίκες ηθοποιοί δεν επιτρέπονταν τότε) ζητά τον ρόλο του Ρωμαίου. Ο έρωτας δεν αργεί να εμφανιστεί επί–αλλά κυρίως εκτός- σκηνής και να οδηγήσει τον Σαίξπηρ στη συγγραφή του «Ρωμαίος και Ιουλιέττα». Η θυελλώδης σχέση που ζει ο ερωτευμένος ποιητής με την, ανώτερης κοινωνικής τάξης και επιπλέον αρραβωνιασμένη, γυναίκα, μεταφέρεται στο χαρτί κι από εκεί στο σανίδι του θεάτρου: Η πασίγνωστη «σκηνή του μπαλκονιού» βγαίνει από τη δική του προσπάθεια να σκαρφαλώσει κάποια νύχτα στο μπαλκόνι της αγαπημένης του, ενώ οι κοινωνικές προκαταλήψεις που συνθλίβουν τους εραστές της Βερόνας προέρχονται από την απαγόρευση που περνά ο δικός του έρωτας!

Η υποτιθέμενη πραγματικότητα μπλέκει με τον θεατρικό λόγο και το ευφυέστατο μοντάζ τα παντρεύει, σε μια συνεχή και ταχύτατη ροή. Με αφετηρία το σκοτάδι που σκεπάζει την αληθινή ζωή του Σαίξπηρ, οι Στόπαρντ, Μάντεν και Νόρμαν αφήνουν ελεύθερη τη φαντασία τους και επιχειρούν ένα μοναδικής έμπνευσης και απίθανου χιούμορ σχόλιο γύρω από τον δημιουργό και το δημιούργημά του, το θέατρο και τη ζωή, την πραγματικότητα και τη θεατρική (ή ακόμα και κινηματογραφική) αναπαράστασή της.

Ο «Ερωτευμένος Σαίξπηρ» μοιάζει με τολμηρή «αντισαιξπηρική» ερμηνεία, που θα μπορούσε να είχε γραφτεί από έναν Άγγλο Αριστοφάνη της εποχής

Ο Σαίξπηρ της ταινίας δεν είναι μάλλον ο γιος του Τζον Σαίξπηρ και της Μαίρης Αρντεν, ο οποίος γεννήθηκε το 1563 και πέθανε το 1616. Είναι ένας ήρωας θεατρικός και κινηματογραφικός, μια ζωντανή σκιά των έργων του πραγματικού Σαίξπηρ, η σύζευξη του Ρωμαίου και του Άμλετ με τον «ιδανικό» καλλιτέχνη της Αναγέννησης. Είναι όμως και η επεξεργασία όλων αυτών των στοιχείων και το φιλτράρισμά τους μέσα από τα σκληρά υλικά της μοντέρνας θεατρικής ανάλυσης (ας πούμε του Γιάν Κοτ και του βιβλίου «Σαίξπηρ, ο σύγχρονός μας»). Πάνω απ’ όλα, όμως, ο Σαίξπηρ της ταινίας είναι ο ήρωας μιας εκπληκτικά έξυπνης μπαλαφάρας, η οποία φλερτάρει με μοναδική χάρη την αμερικάνικη ρομαντική κομεντί και το βρετανικό εγκεφαλικό χιούμορ. Θα τον δούμε να κλέβει ιδέες συνεργατών του, να δέχεται τις διορθώσεις του συναδέλφου του Κρίστοφερ Μάρλοου σαν να επρόκειτο για χολιγουντιανό σεναριογράφο και να βρίσκει τις διάσημες, σήμερα, ατάκες των έργων του, στο δρόμο.

Το κρυστάλλινο σενάριο είναι γεμάτο λογοπαίγνια, παλίμψηστες θεατρικές και κινηματογραφοφιλικές αναφορές, ηθογραφικά στοιχεία που εκτίθενται και αυτομάτως αυτοσαρκάζονται και λάμπει στο φως εξαίσιων ερμηνειών: Ο αεικίνητος Φάινς, με λερωμένα από το μελάνι χέρια, παίζει τον Σαίξπηρ στη ζωή και τον Ρωμαίο στη σκηνή και πείθει ως κωμικός πρώτης κλάσεως. Η Πάλτροου ελίσσεται σ’ έναν δύσκολο ρόλο που τη θέλει άλλοτε τρελά ερωτευμένη θεατρόφιλη, άλλοτε ηθοποιό που, ντυμένη αγόρι, ερμηνεύει τον Ρωμαίο! Είναι όμως και ο Μπεν Άφλεκ που ενσαρκώνει την (αιώνια, καθώς φαίνεται) ματαιοδοξία των ηθοποιών, η Τζούντι Ντεντς σε μια σύντομη αλλά αριστουργηματική Βασίλισσα Ελισσάβετ, ο Τζέφρι Ρας ο οποίος παίζει, σχεδόν αποκλειστικά, με το βλέμμα του τον φοβισμένο θεατρώνη.

Τίποτα εδώ δεν έχει την επιτηδευμένη σοβαρότητα των πανεπιστημιακών του Στάνφορντ, τίποτε δεν λογαριάζεται «δεδομένα σοβαρό», τίποτε δεν είναι στο απυρόβλητο της σάτιρας και της ειρωνείας. Και υπό αυτό το πρίσμα πρέπει να ιδωθούν οι αυθαιρεσίες, οι ιστορικές ανακρίβειες, οι προκλητικές απόψεις. Αυθάδης και ασεβής, ο «Ερωτευμένος Σαίξπηρ» μοιάζει με τολμηρή «αντισαιξπηρική» ερμηνεία, που θα μπορούσε να είχε γραφτεί από έναν Άγγλο Αριστοφάνη της εποχής, ο οποίος αντί για τον Ευριπίδη, σατίριζε τον…Γουίλ, ενώ, κατά βάθος, τον λάτρευε.

Η κριτική της ταινίας «Ερωτευμένος Σαίξπηρ» δημοσιεύθηκε στο τεύχος 99 του Περιοδικού ΣΙΝΕΜΑ (Μάρτιος 1999).