Αγριεμένο θέαμα, λίγη ουσία και ιδεολογία μπάχαλο στην «Athena» του Ρομέν Γαβρά

Με βενζίνη τα παρισινά γκέτο και στουπί την αρχαιοελληνική τραγωδία, ο Ρομέν Γαβράς πέταξε το φλεγόμενο «Athena» του στο Φεστιβάλ Βενετίας, με την κριτική να το θαυμάζει για την ντελιριακή χορογραφία της δράσης, όχι όμως για όσα υπάρχουν κάτω από την φαντασμαγορία της εικόνας. Εδώ και λίγες μέρες το φιλμ ανέβηκε στο Netflix, έχοντας σκιπάρει την κινηματογραφική διανομή και πλέον είναι εκεί έξω, προορισμένο να συζητηθεί και να διχάσει. Τουλάχιστον στα καθ’ ημάς, μιας και η υπόθεση ξύνει πολλές πληγές.

Συγγενές θεματικά με το κομβικό «Μίσος» του Ματιέ Κασοβίτς και τους «Άθλιους» του Λατζ Λι, το νέο εγχείρημα του Γαβρά αποτυπώνει με όρους ανεξέλεγκτης πυρκαγιάς την εξέγερση των κοινωνικά απόκληρων σε ένα από τα γκέτο του Παρισιού. Το σπίρτο που βάζει τη φωτιά στο συγκρότημα «Αθηνά» (εξού και ο τίτλος) και έπειτα σε όλη τη Γαλλία - αν και εμείς ως θεατές μόνο ακούμε για αυτή την κλιμάκωση - είναι ένα viral βίντεο που δείχνει ομάδα αστυνομικών να δολοφονεί τον Ιντίρ, έναν 13άχρονο αλγερινής καταγωγής. Στα χαοτικά γεγονότα που θα ακολουθήσουν με μια αίσθηση πραγματικού χρόνου, πρωταγωνιστούν τα τρία μεγαλύτερα αδέλφια του θύματος. Ο Καρίμ, που ηγείται των επεισοδίων και κηρύσσει ανένδοτο αν δεν δοθούν στη δημοσιότητα τα ονόματα των δολοφόνων. Ο Αμπντέλ, παρασημοφορημένος στρατιωτικός που μάταια προσπαθεί να λειτουργήσει κατευναστικά. Και τέλος ο Μοκτάρ, ένας ντίλερ ναρκωτικών που υπό το φόβο αστυνομικής εφόδου, προσπαθεί να καλύψει τη μπίζνα του.

Η δεδομένη βιρτουοζιτέ του υιού Γαβρά διατρανώνεται από το πρώτο, καταιγιστικό και άριστα εκτελεσμένο μονοπλάνο που μας μεταφέρει από τα κεντρικά της αστυνομίας πίσω στο «Αθηνά», όπου και για την υπόλοιπη ώρα θα εγκλωβιστούμε μαζί με τους νεαρούς άρρενες εξεγερμένους που ταμπουρώνονται και τους ανήσυχους κατοίκους του συγκροτήματος που αναζητούν διαφυγή ανάμεσα στις ορδές αστυνομικών και ΜΑΤ που καταφθάνουν στο χώρο. Η μαγιά των πάντα εντυπωσιακών βιντεοκλίπ του γίνεται ένα ασίγαστο φιλμ δράσης, γεμάτο καταστροφή, χορογραφημένη βία και ένταση που είναι διαρκώς στο κόκκινο. Το στυλιζάρισμα της εικόνας και τα πλάνα μακράς διάρκειας αποτελούν σαφή πειστήρια σκηνοθετικού ταλέντου. Το τι συμβαίνει στο σύμπαν μιας ταινίας εκ των πραγμάτων πολιτικής, είναι μια άλλη μεγάλη συζήτηση.

Η προσέγγιση του Γαβρά υποβιβάζει την ταινία σε ένα ντέρμπι μεταξύ μπάτσων και εξεγερμένων, με την ακροδεξιά σε ρόλο στημένης διαιτησίας

Πίσω από ένα εκρηκτικό θέαμα ποπ αισθητικής που μοιάζει να απασχολεί σχεδόν μονομερώς τον Γαβρά, η έλλειψη μιας υποτυπώδους έστω ματιάς στις ιδιαιτερότητες του κοινωνικού αποκλεισμού εντός της γαλλικής κοινωνίας συναντά μια σχηματική παραπομπή στην Αντιγόνη του Σοφοκλή, όπου τα αδέλφια σέρνονται από τις καταστάσεις σε μία τραγωδία που πλήττει ανεπανόρθωτα τα ίδια και τους κατοίκους του γκέτο. Τίποτε όμως δεν προκαλεί περισσότερες απορίες από την απεικόνιση της αστυνομίας. Όταν δεν είναι ένας απρόσωπος σάκος του μποξ που απορροφά την οργή, το αστυνομικό σώμα ενσαρκώνεται στον Ζερόμ, έναν ευγενή στο παρουσιαστικό, μάλλον φοβισμένο και σίγουρα άπειρο μπάτσο, που τα βαμμένα του νύχια μαρτυρούν κάποιον που απέχει παρασάγγας από το πρότυπο του σκληροτράχηλου, πωρωμένου και συχνά ευεπίφορου στην ακροδεξιά ιδεολογία ματατζή. Αν η θυματοποίηση του Ζερόμ ξενίζει, το αμφιλεγόμενο φινάλε του «Athena» έρχεται να διαχωρήσει αστυνομία και ακροδεξιές ομάδες σε δύο ξένα μεταξύ τους σύνολα, καθιστώντας αυτόματα τους εξεγερμένους παραπλανημένα έρμαια μιας θερμόαιμης ιδεοληψίας πως για όλα φταίει η εξουσία.

Πάντως ο ίδιος ο Γάλλος σκηνοθέτης είχε εξηγήσει στον Hollywood Reporter πως η ιδέα για το φινάλε του ήρθε από την παρατήρηση πως σχεδόν κάθε πόλεμος ξεκινά από ένα αρχικό ψέμα και πως κάποια στιγμή, σκοτεινές δυνάμεις - εν προκειμένω η ακροδεξιά - σπρώχνουν την κοινωνία σε πόλεμο. Όμως και πάλι, η προσέγγιση του Γαβρά υποβιβάζει την ταινία σε ένα ντέρμπι μεταξύ μπάτσων και εξεγερμένων, με την ακροδεξιά σε ρόλο στημένης διαιτησίας. Έτσι, αφορισμοί περί ίσων αποστάσεων και ξέπλυμα της αστυνομίας μοιάζουν αναμενόμενοι, ειδικά προερχόμενοι μέσα από το πρίσμα της ελληνικής εμπειρίας, μιας και η εδώ ηγεσία της έχει πιαστεί να διαρρέει κραυγαλέα ψεύδη τις κρίσιμες πρώτες ώρες σοβαρότατων υποθέσεων, από τον Γρηγορόπουλο και τον Ζακ Κωστόπουλο μέχρι τον Φύσσα.

Από την άλλη, σημειώνουμε τα παραπάνω με τον αστερίσκο της απόστασης από τη γαλλική εμπειρία, καθώς επίσης το ότι δυσκολευόμαστε να πιστέψουμε πώς ο Λατζ Λι, συν-σεναριογράφος του «Athena», επίσης μέλος της κολεκτίβας Kourtrajmé όπως και ο Γαβράς, αλλά και γέννημα θρέμμα των γκέτο, θα συνυπέγραφε έναν τόσο αυτοακυρωτικό και πολιτικά θολό επίλογο. Σε κάθε περίπτωση, η θέση που παίρνει το «Athena» το κάνει εξαιρετικά δύσκολο να του πιστώσεις οποιοδήποτε άλλο ελαφρυντικό πέραν της πολιτικής αφέλειας.