14:39
11/11

61ο ΦΚΘ: Το «Kala Azar» είναι ένα γοητευτικά αλαφροΐσκιωτο road movie για τις αντιφάσεις της ανθρώπινης κατάστασης

Μέσα στις πρωτόγνωρες συνθήκες που βιώνουμε, οι οποίες δεν άφησαν ανεπηρέαστο το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, πραγματοποιεί διαδικτυακά την εγχώρια πρεμιέρα του ακόμα ένα ελπιδοφόρο δείγμα γραφής του ελληνικού σινεμά. Ο λόγος για το «Kala Azar» της Τζάνις Ραφαηλίδου που πρωτοαποκαλύφθηκε ενώπιον κοινού στο Φεστιβάλ Ρότερνταμ στις αρχές του έτους, προτού λάβει μέρος ως επίσημη πρόταση των Νυχτών Πρεμιέρας στο διαφεστιβαλικό Διαγωνιστικό Τμήμα Peripheral Visions του Φεστιβάλ του Γκόλγουεϊ τον περασμένο Ιούλιο.

Το γοητευτικά αταξινόμητο ντεμπούτο της Ραφαηλίδου είναι μία από τις τρεις ελληνικές ταινίες που διεκδικούν τον φετινό Χρυσό Αλέξανδρο στο ΦΚΘ. Μια ελληνο-ολλανδική συμπαραγωγή που αναμειγνύει κινηματογραφικά είδη, αναφορές και αυτοβιογραφικά στοιχεία της δημιουργού σε μια υπογείως επιδραστική φιλμική διαδρομή πάνω στη ζωή και το θάνατο, ή αν προτιμάτε τη θολή γραμμή μεταξύ ύπαρξης και ανυπαρξίας. Ακολουθεί ένα νεαρό ζευγάρι με ιδιαίτερη αγάπη για τα ζώα (στους ρόλους η Πηνελόπη Τσιλίκα και ο Δημήτρης Λάλος) που ζει επί της ουσίας νομαδικά, σε ένα βανάκι μέσα, περισυλλέγοντας νεκρά κατοικίδια από τους ιδιοκτήτες τους προκειμένου αργότερα να τους επιστρέψει τις στάχτες τους. Κόντρα στους κανονισμούς του αποτεφρωτηρίου όπου δουλεύει, το ζευγάρι φροντίζει μαζί με τα οικόσιτα να αποτεφρώνει κρυφά και ό,τι νεκρό ζωάκι βρίσκει χτυπημένο στο δρόμο. Η τελετουργική τους ρουτίνα διαταρράσσεται ωστόσο, όταν τα παιδιά εμπλακούν σε τροχαίο.

Ένα φιλμ που το χαρακτηρίζει η ανοιχτότητα και η βαθιά ενσυναίσθηση απέναντι στο εφήμερο της ύπαρξης, διατηρώντας σε κάθε του στιγμή σαφείς αποστάσεις από την ηθικολογία του εύκολου διδακτισμού

Η ιδέα για το «Kala Azar» αναδύεται από τα παιδικά βιώματα της σκηνοθέτιδας και μια πρώτη επαφή της με την απώλεια, τον καιρό που οι γονείς της φρόντιζαν αδέσποτα, αρκετά εκ των οποίων βρέθηκαν να πεθαίνουν από την ασθένεια που τιτλοφορεί την ταινία. Με βάση τούτο το αυτοβιογραφικό σημείο αναφοράς η Ραφαηλίδου ενορχηστρώνει μια αφοπλιστικά ώριμη διαφυγή από το προσωπικό φίλτρο εμπειριών, ξεδιπλώνοντας το αφηγηματικό της ταλέντο προς ένα πεδίο όπου η παράδοση του road movie συναντιέται με τη ματιά της Λουκρεσία Μαρτέλ πάνω στους εύθραυστους ήρωές της και την αρχιτεκτονική ευστοχία πίσω από τα κονσεπτικά κάδρα του Ρόι Άντερσον. Δεν αναφερόμαστε τυχαία στη Μαρτέλ, το σκηνοθετικό ντεμπούτο της οποίας («Ο Βάλτος») αποτελεί υφολογικά πηγή έμπνευσης για το παρόν ντεμπούτο, ούτε φυσικά στον Σουηδό αρχιτέκτονα του κινηματογραφικού κάδρου, αφ’ ης στιγμής η τελική σκηνή στο «Kala Azar» θα μπορούσε άνετα να ανήκει - μέσα στην όλη νοηματική και εικαστική της αυτάρκεια - στην περίφημη τριλογία του τελευταίου πάνω στην ανθρώπινη κατάσταση.

Με την ψυχικά εύθραυστη ηρωίδα που υποδύεται αφοσιωμένα η Τσιλίκα να αποτελεί τον κινητήριο μοχλό της ταινίας, η ανθρώπινη κατάσταση είναι ασφαλώς ένα ζήτημα που μας απασχολεί εδώ, ιδίως στο βαθμό της λησμονημένης εγγύτητας που παρουσιάζει με τη ζωώδη. Στην αλαφροΐσκιωτη φιγούρα της κοπέλας διακρίνουμε μια εγγενή ανάγκη για παροχή φροντίδας κινούμενη στα όρια της μονομανίας, υποδεικνύοντας μια άλυτη ψυχική σύγκρουση αναφορικά με τη φθορά και το θάνατο. Ειδικά όταν ο τελευταίος βρίσκει πλάσματα που περιπλανήθηκαν στον κόσμο ανώνυμα, δίχως να καταγραφούν από την κυρίαρχη εμπειρία μας. Έτσι εξηγείται η επιλογή της ηρωίδας να ονοματίζει τιμής ένεκεν τα νεκρά ζώα που περισυλλέγει πλάι στα οικόσιτα. Σαν το όνομα να δίνει ένα ύστατο δικαίωμα στην ύπαρξη («Τραγούδια Από τον Δεύτερο Όροφο», «Εσείς οι Ζωντανοί», «Η Ομορφιά της Ύπαρξης»).

Γενικά, τα δάνεια και οι ταυτίσεις μεταξύ ανθρώπινης και ζωικής υπόστασης έχουν κομβική σημασία εδώ. Οι κεντρικοί χαρακτήρες στερούνται ονόματος, πλην όμως αναλαμβάνουν να δώσουν ένα στα πλάσματα που δεν έχουν. Ή φροντίζουν αδέσποτα, όταν η νομαδική ζωή κάνει τους ίδιους αδέσποτους υπό μία έννοια. Πάνω στο τελευταίο, αξίζει να παρατηρήσουμε την αποστασιοποιημένη σχέση που η κοπέλα έχει με τους (επίσης φιλόζωους) γονείς της (στους ρόλους οι Τάσος Ραφαηλίδης και Μισέλ Βάλεϊ). Σαν να πρόκειται π.χ. για ένα νεαρό πουλί που έχει πλέον αποκοπεί από κάθε ανάγκη να έχει την γονεϊκή φωλιά ως σημείο αναφοράς.

Αν ο χαρακτήρας της Τσιλίκα καθίσταται στα μάτια μας μια αυτόκλητη ιέρεια που ξορκίζει το κενό της ύπαρξης μέσω της ανωνυμίας, ή ακόμα και αυτή την εργαλειακή σχέση που συνήθως οικοδομούμε με τα ζώα στο αστικό περιβάλλον, εκείνος του Λάλου προκύπτει να είναι ο σιωπηρός παραστάτης της, ένα αρμονικό συμπλήρωμα και ταυτόχρονα μια υπόσχεση στήριξης μπροστά στο ενδεχόμενο της κατάρρευσης. Μιας κατάρρευσης που τελικά έρχεται όταν το ζευγάρι προκαλέσει ατύχημα σε μία σκηνή-κλειδί που νοηματοδοτεί και τον τίτλο της ταινίας, στη λογική πως ο άνθρωπος, ακόμα και με τις καλύτερες των προθέσεων, εξακολουθεί να είναι το πιο φονικό ον στον πλανήτη, μια αρρώστια. Συμπέρασμα που η Ραφαηλίδου αφήνει να βγει στην επιφάνεια μονάχα μέσα από τη δύναμη της εικόνας, έχοντας ακέραια εμπιστοσύνη στην δύναμη των εικόνων που στήνει μαζί με τον διευθυντή φωτογραφίας της, Θοδωρή Μιχόπουλο.

Στο «Kala Azar» το διαλογικό μέρος υπαναχωρεί, δίνοντας χώρο στο ανοιχτό τοπίο και τα σώματα. Όχι τυχαία, η ταινία ξεκινά συστήνοντας τους δύο πρωταγωνιστές με μία σκηνή σεξ μέσα στο βανάκι, στη μέση του πουθενά. Έπειτα, είναι τα σώματα αυτά που πρωτίστως αναλαμβάνουν να πουν την ιστορία, ζωντανά, νεκρά, πληγωμένα, νεανικά ή γέρικα, επώνυμα ή ανώνυμα. Είτε πρόκειται για χέρια που φροντίζουν, είτε για το βλέμμα που αγωνιά να διορθώσει το όποιο άδικο μέσα στη νομοτέλεια του θανάτου. Στον κόσμο που μας συστήνει η ταινία, τα σώματα και το ανοιχτό πεδίο εκτός του αστικού ιστού είναι η κυρίαρχη γλώσσα. Και αυτή περνά στην απέναντι πλευρά, τον θεατή, με ευθύτητα, ειλικρίνεια, αξιοσημείωτες παραβολικές παραμέτρους και ατόφιο συναίσθημα. Κυρίως γιατί το «Kala Azar» αποδεικνύεται ένα φιλμ που το χαρακτηρίζει η ανοιχτότητα και η βαθιά ενσυναίσθηση απέναντι στο εφήμερο της ύπαρξης, διατηρώντας σε κάθε του στιγμή σαφείς αποστάσεις από την ηθικολογία του εύκολου διδακτισμού.

Το «Kala Azar» της Τζάνις Ραφαηλίδου συμμετέχει στο Διεθνές Διαγωνιστικό τμήμα του 61ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το οποίο φέτος πραγματοποιείται διαδικτυακά (5 - 15 Νοεμβρίου 2020).

Ενημερωθείτε αναλυτικά για το 61ο ΦΚΘ στο άρθρο:

Σινεμά με κάθε τρόπο: Πλήρης οδηγός για το 61ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης