H Xώρα του Θεού

Στα τέλη του 19^ου αιώνα η Ισλανδία βρισκόταν υπό την κυριαρχία της Δανίας, πλην όμως το κύμα ανεξαρτητοποίησης είχε φουντώσει, αναγκάζοντας τους Δανούς να προβούν σε κάποιες παραχωρήσεις, σχετιζόμενες με την αυτοδιοίκησή της. Την περίοδο εκείνη ο Λούκας, ένας νεαρός Δανός ιερέας, αποστέλλεται σε ένα μέρος της Ισλανδίας – πλεονασμός να γράψουμε «απομονωμένο»- προκειμένου να χτίσει μια εκκλησία στο όνομα του Θεού. Ο προϊστάμενος του Λούκας του εξηγεί ότι το μέρος που θα πάει διαφέρει από τη Δανία. Eκεί ο ήλιος δεν δύει ποτέ για μήνες, το τοπίο είναι διαφορετικό, το κλίμα επίσης, και η ροή των νερών των ποταμών απρόβλεπτη. Η εκκλησία πρέπει να είναι έτοιμη πριν τον χειμώνα, καθώς αρκετοί Ισλανδοί μετακινούνται προς το μέρος εκείνο εξαιτίας της έκρηξης ενός ηφαιστείου και των αναθυμιάσεων που προκαλεί. Τέλος, του επισημαίνει ότι το έργο του ίσως να του φανεί βουνό, μα ότι είναι ο «εκλεκτός» για να το εκτελέσει, ένας συνεχιστής των πεπραγμένων των Αποστόλων της Εκκλησίας.

Ο τίτλος «η Χώρα του Θεού» εμφανίζεται πρώτα στη δανέζικη γλώσσα και, όταν φτάνουν στα εδάφη της Ισλανδίας, στην ισλανδική, τονίζοντας ίσως τον διχασμό ανάμεσα στις δύο περιοχές, αλλά και στο μυαλό του Λούκας. Ένα από τα πρώτα του ευρήματα εκεί, είναι το φυλλαράκι ενός φυτού που έχει, μυστηριωδώς, φυτρώσει στην άμμο της παραλίας, στο σημείο που σκάει το κύμα. Είναι ένα μικρό θαύμα που δεν χρειαζόταν την παρέμβαση του για να συμβεί, αφήστε που η τελευταία μπορεί να το καταστρέψει – τον βλέπουμε να απλώνει το χέρι, μα ο Πάλμασον κόβει το πλάνο απότομα, λίγο πριν ο Λούκας το αγγίξει.  Ό,τι χρειάζεται να ξέρει ο Λούκας, είναι συμπυκνωμένο εκεί, μα επιλέγει να το αγνοήσει, λόγω της έπαρσης που πηγάζει από το χρίσμα του «εκλεκτού». Του εκλεκτού του Θεού, του εκλεκτού εκπροσώπου της αποικιοκρατικής Δανίας, του εκλεκτού που θα επιλέξει ποιος θα φωτογραφηθεί από τη φωτογραφική μηχανή που κουβαλά για να απαθανατίσει την αποστολή του και ποιος όχι, άρα ποιος θα μείνει στην ιστορία και ποιος θα ξεχαστεί. Το κάδρο της ταινίας έχει το τετράγωνο σχήμα μιας παλιάς φωτογραφία, σαν εκείνες που τραβά ο Λούκας με τη μηχανή του.

Με το εύρημα της ιστορίας πίσω από μια σειρά από φωτογραφίες που υποτίθεται ότι τράβηξε ο Λούκας κατά τη διάρκεια της αποστολής του και βρέθηκαν σε ένα κουτί και με τo προαναφερθέν σχήμα του κάδρου, ο Πάλμασον μοιάζει να αφηγείται την ιστορία πίσω από την Ιστορία κι αυτό είναι μόνο ένα μικρό δείγμα ενός φιλμ σπάνιας, στις μέρες μας, σημειολογικής πυκνότητας, ενός έργου κινούμενου στα χνάρια των μεγάλων της σχολής του πνευματικού σινεμά. Από τον Μπέργκμαν θα δανειστεί την Σιωπή του Θεού –προσοχή, όχι την απουσία του-, από τον Ντράγερ την περιφρόνηση της επίγειας, θεσμικής εκπροσώπησής του κι από τον Χέρτζογκ τη φυσιολοτρία και τον εντοπισμό του πνευματικού στοιχείου στη φύση και στα μικρά (και μεγάλα) θαύματά της. Τα παναρίσματα του φακού θαρρείς πως λένε διαρκώς στον Λούκας (και στον κάθε Λούκας) πού κρύβεται το θείο στοιχείο, μα εκείνος τυφλωμένος από την πεποίθηση της θετής αρμοδιότητάς του να γνωρίζει που εντοπίζεται το στοιχείο αυτό και ποιος, πότε και υπό ποιες συνθήκες θα επικοινωνήσει μαζί του, πάντα με τη μεσολάβησή του –χαρακτηριστική η σκηνή που αρνείται να παντρέψει δυο ντόπιους επειδή η εκκλησία δεν είναι έτοιμη–, αδυνατεί να το διακρίνει. Αδυνατεί να αντιληφθεί ότι δεν κληρονόμησε τη «Γη του Θεού»,  ότι η τελευταία ονομάζεται έτσι, ακριβώς επειδή ανήκει στον Θεο, όποια κι αν είναι η μορφή του - ο Θεός του Ισλανδού δημιουργού δεν είναι απαραίτητα χριστιανικός. Σε ένα φινάλε κάπως πιο επεξηγηματικό, σε σχέση με το αφαιρετικό και αφηρημένο έργο που έχει προηγηθεί, ο δανέζικός  και ο ισλανδικός τίτλος «Η Γη του Θεού», εμφανίζονται ο ένας μετά τον άλλο, χωρίς απόσταση μεταξύ τους. Έχει, βλέπεις, επέλθει ισορροπία. Η Φύση, όπου κατοικεί ο Θεός, μερίμνησε γι’ αυτό.  Στα μάτια της είμαστε όλοι ίσοι.

Δεν ξέρουμε τι απήχηση μπορεί να έχει σήμερα μια ταινία που επιχειρεί να προσδιορίσει και να διαπραγματευτεί τη σχέση μας με το πνεύμα, όταν η πνευματική αναζήτηση μοιάζει να έχει αφαιρεθεί από το διαιτολόγιό μας. Αδυνατούμε, όμως, να φανταστούμε κάποιον που, ακόμα κι αν διατυπώσει ενστάσεις για τη διάρκεια ή για το εκτόπισμα του έργου εντός του τύπου σινεμά στο οποίο θέλει να ανήκει, δεν θα αναγνωρίσει στην ταινία μια αρετή που διαθέτουν οι καλύτεροι εκπρόσωποι του είδους της. Την εξυπηρέτηση των θεμάτων της δια του ρυθμού της, μέσω  της κίνησης του φακού σε χρόνο διάφορο από εκείνο των χαρακτήρων και την αξιοποίηση του φωτός μέσα στο κάδρο για την ανάδειξη (ή την κατάδειξη;) ενός άλλου χαρακτήρα, άυλου μεν, πλην πέρα για πέρα υπαρκτού. Σινεμά περί Θεού και ανθρώπων, αλλά και θεϊκό σινεμά, καμωμένο από ανθρώπους.