Ο Κονφορμίστας

Τι είναι ο «Κονφορμίστας» του Αλμπέρτο Μοράβια και συνεπακόλουθα η ταινία την οποία ενέπνευσε; Είναι η τραγωδία ενός ατόμου που έχτισε ένα ηθικό κελί μέσα στο οποίο φυλάκισε για πάντα τον εαυτό του. Είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που δέχτηκε ευχαρίστως να απολέσει τα ατομικά του χαρακτηριστικά, να ενσωματωθεί με την ανωνυμία του όχλου, προκειμένου να μην μοιάζει σε κανέναν πια διαφορετικός. Ένα τραυματικό ερωτικό συμβάν από την παιδική του ηλικία, που πιθανόν να αποκάλυψε μια απωθημένη πτυχή της σεξουαλικότητάς του, ένας παράφρονας πατέρας ο οποίος νοσηλεύεται σε ψυχιατρικό ίδρυμα και μια μητέρα χαλαρών ηθών τον έσπρωξαν να συντηρεί από νεαρός την ψευδαίσθηση ότι απέχει μακράν από τους «κανονικούς» ανθρώπους που κινούνται γύρω του. 

O «Κονφορμίστας» έπαιρνε τις στιλιστικές αντιλήψεις του Μπερτολούτσι και τις ανήγαγε σε ένα μεγαλειώδες σινεμά

Σε μια προσπάθεια να αποτινάξει αυτή την δυσβάσταχτη ενοχή από επάνω του, ο Μαρτσέλο Κλέριτσι (τον οποίο υποδύεται στην ερμηνεία της ζωής του ο Ζαν - Λουί Τρεντινιάν) υποβάλλει σταδιακά τον εαυτό του σε μια διαδικασία οικειοθελούς αυταπάρνησης. Παντρεύεται μια όμορφη αλλά παντελώς ρηχή μεσοαστή, εισχωρεί στο εσωτερικό του κυβερνώντος μουσολινικού καθεστώτος, στρατολογείται από την μυστική αστυνομία και γίνεται άβουλο όργανο των σκοτεινών μηχανισμών του κράτους. 

Ως αντάλλαγμα της φυσιολογικής ζωής που εύχεται, θα χρειαστεί να σκοτώσει. Στην διάρκεια του γαμήλιου ταξιδιού του στην Ρώμη, μαζί με τις υπόλοιπες αποσκευές κουβαλά κι ένα πιστόλι το οποίο οφείλει να χρησιμοποιήσει ενάντια σε έναν παλιό καθηγητή του. Η διαδρομή που πραγματοποιεί δίνεται μέσα από μια σύνθετη, συνειρμική αφήγηση που εκτυλίσσεται επί οθόνης σε φλασμπάκ καθώς ο ήρωας διασχίζει με ένα αυτοκίνητο την χιονισμένη γαλλική επαρχία, καθ’ οδόν για να δολοφονήσει τον πνευματικό μέντορά του. Μόνο που, στο πέρας αυτής της διαδρομής, ο δυσπρόσιτος Μαρτσέλο θα συνειδητοποιήσει ότι η έννοια του φυσιολογικού αποτελεί τελικά μια χίμαιρα, ένα αστείο μπροστά σε έναν κόσμο που κυβερνάται από δυνάμεις του κακού, του απρόοπτου και του διφορούμενου. 

Είναι η τραγωδία ενός ατόμου που έχτισε ένα ηθικό κελί μέσα στο οποίο φυλάκισε για πάντα τον εαυτό του

Ιδωμένος μέσα από την αποστομωτική κάμερα του σκηνοθέτη, ο «Κονφορμίστας» ταξιδεύει εκ πρώτης όψεως στο σκοτεινό φασιστικό παρελθόν της Ιταλίας με τον ίδιο τρόπο που το επιχειρούσε η προηγούμενη δημιουργία του Μπερτολούτσι: γλιστρώντας χωροχρονικά την διήγηση, ενώνοντας το ατομικό με το συλλογικό και προσεγγίζοντας την σχέση του κεντρικού ήρωα με τον χαμένο πατέρα του μέσα από μια ψυχαναλυτική ματιά. Αντίθετα όμως με την «Στρατηγική της Αράχνης», την οποία χαρακτήριζε μια πιο νατουραλιστική τεχνοτροπία, ο «Κονφορμίστας» έπαιρνε τις στιλιστικές αντιλήψεις του Μπερτολούτσι και τις ανήγαγε σε ένα μεγαλειώδες σινεμά, με την καταλυτική, ασφαλώς, συμβολή του Βιτόριο Στοράρο. 

Υιοθετώντας μια οπερετική αντίληψη μεγάλης καλαισθησίας στην διεύθυνση της φωτογραφίας, ο Στοράρο επεμβαίνει παντού για να μετατρέψει κάθε χώρο, κάθε δρόμο και στενό, κάθε δωμάτιο σε ένα περιβάλλον απίστευτης ομορφιάς, έστω κι αν πίσω του καιροφυλακτεί πάντα η παρακμή και η νοσηρότητα: Ένα ένδοξο ηλιοβασίλεμα έξω από το παράθυρο ενός τρένου που ταξιδεύει, οι δρόμοι της Ρώμης πνιγμένοι στο μπλε του λυκόφωτος, το παγερό λευκό στην σκηνή όπου ο ήρωας επισκέπτεται στο άσυλο τον πατέρα του, τα παράξενα παιχνίδια που παίζει ο ήλιος μέσα από τα δέντρα στην συγκλονιστική σκηνή της δολοφονίας, οι ονειρικοί φωτισμοί στην αίθουσα όπου η Ντομινίκ Σαντά και η Στεφανία Σαντρέλι επιδίδονται στο αλησμόνητο σαπφικό τανγκό τους, τα βήματα του Μαρτσέλο που, σε όλη την διάρκεια του φιλμ, αντηχούν σε έναν μπαρόκ, art deco διάκοσμο και η ιλαροτραγική ιστορία του που ανοίγει δρόμο μέσα από αποχρώσεις μελαγχολικών απογευμάτων και εκτυφλωτικών πρωινών για να χαθεί σε μια αποθέωση του χρώματος και του φωτός την οποία σκιάζουν μόνο η σήψη, ο θάνατος και η πλήρης ανυπαρξία. Εκείνη που ο ήρωας φορά περήφανα επάνω του.