Απόβαση στη Νορμανδία

Δεν είναι κριτικά έντιμο, ούτε και «αντικειμενικά» (αυτή η υπαρξιακή καταφυγή κάποιων) ορθό να επηρεάζεται υπέρ του δέοντος η κρίση για μια ταινία από λόγους εξωφιλμικούς. Τις περισσότερες φορές θα συναινέσω. Εκείνες που δεν θα το κάνω θα είναι γιατί η ταινία θα με έχει κάνει να διερωτηθώ «και τι είναι επιτέλους ‘εξωφιλμικό’ όταν ένα έργο σε έχει οδηγήσει να το επικαλεστείς.

Όταν για παράδειγμα μια ταινία ερμηνεύεται από δύο πρόσωπα, δύο ηθοποιούς που όλη σου τη ζωή βλέπεις, θαυμάζεις και συντροφεύεσαι, είναι εξωφιλμικό; Όταν κοιτάς τον Μάικλ Κέιν και στην άπειρη ευσυνειδησία του -και την ανυπολόγιστη φειδώ του- βλέπεις συνάμα τον Χάρι Πάλμερ, τον Κίπλινγκ, τον σφοδρά ακαταμάχητο εμμηνοπαυσιακό ερωτύλο του «Blame it On Rio», τον επιπόλαιο, μα επίσης ακαταμάχητο, σύζυγο της Χάνα (και δέκα άλλους ρόλους, μετρημένα πάντα μιλώντας), είναι εξωφιλμικό; Όταν βλέπεις την λυγισμένη σωματικά και ανίκητη σε όλα τα άλλα Γκλέντα Τζάκσον και στριφογυρίζει μέσα σου αυτή η παροιμιώδης φεμινιστική ισχύς, αυτός ο τσαμπουκάς με την έξοχη εκφορά, αυτή η ποτέ δωρεάν χαριτωμένη ρομαντική μαχόμενη, η γυναικάρα της Έντα Γκάμπλερ, του «Touch of Class», των «Ερωτευμένων Γυναικών και, φυσικά, της «Ρομαντικής Αγγλίδας», είναι κάτι εξωφιλμικό; Ίσως ναι. Ενδοφιλμικά…εξωφιλμικό.

Ή μήπως –και απτόητα συνεχίζω- όταν το θέμα μιας ταινίας είναι η τρίτη ηλικία, ο γέρικος τρόπος να αναμετριέσαι με τον χαμένο χρόνο, η διαπεραστική (για κάποιους) ανάγκη να αναλογίζεσαι, να αναδιφάς, να εκτιμάς και να παίρνεις δύναμη για την συνέχεια, είναι γεγονός εξωφιλμικό; Από το «Make Way for Tomorrow» στο «Old Souls at Night» κι από το «Umberto D.» στο «Cry Macho», είναι κάποιες ταινίες, όχι πολλές φυσικά, ποτέ δυστυχώς το εξέχον δεν είναι πληθυντικό, που εισέβαλαν στον κόσμο κάποιων θεατών σαν κι εμάς και ήδη από αναρμόδιες ηλικίες έσπευσαν να ψιθυρίσουν τις πιο μεγάλες αλήθειες που εν γένει το σινεμά -έτσι όπως τρέχει το κακόμοιρο να ικανοποιήσει τα happy end μιας βιομηχανοποιημένης νιότης- δεν πολυπρολαβαίνει πια. Κάποτε αποδρούν, να σαν…great escapers κάποιες ταινίες, και υπενθυμίζουν την ουσία. Η ζωή μας μαζί ίσως ήταν γεμάτη καθημερινότητα, πράξεις μικρές, λέει (και παραφράζουμε) η Γκλέντα Τζάκσον. «But by God we did it well».

Έτσι και η ταινία του Όλιβερ Πάρκερ. Δεν είναι μεγάλη ταινία, δεν είναι γεμάτη twists and turns, δεν έχει μεγάλες ατάκες, δεν προσκομίζει κάτι που ένα πιο φιλόδοξο σινεμά μπορεί και να κομπάζει ότι κατάφερε. Όλα όμως όσα κινεί να πραγματοποιήσει, by God, it does them well. Στην πορεία, αν θελήσεις κι αν μπορέσεις, θα έχεις μεταφερθεί πολύ πειστικότερα από τον «Τελευταίο Στρατιώτη» στον αγώνα της «απόδρασης», στην αγωνία της μνήμης, στην κατάρα της ενοχής. Θα έχεις αγκομαχήσει δίπλα στον Μάικλ Κέιν που εκ των πραγμάτων είναι πειστικότερος στο γήρας του από τον σφριγηλό (και υποδεέστερο ηθοποιό) Πιρς Μπρόσναν. Θα έχεις συγκινηθεί ιδιαίτερα σε μια σκηνή χαιρετισμού 70 χρόνια μετά (μπρος σε ένα μνήμα) αλλά και ενός ακόμα χαιρετισμού δίπλα σε αυτούς που κάποτε σε σημάδευαν και τους σημάδευες. Η σκηνοθεσία δεν είναι αντάξια της στιγμής, κάποιοι δημιουργοί έχουν μολυνθεί (και φταίει και η Κριτική σε αυτό) από την φοβία των συναισθηματικών ντεσιμπέλ και την σύντμηση των πλάνων, αλλά και πάλι ο Μάικλ Κέιν αρκεί. Γενικώς ο Μάικλ Κέιν αρκεί.

Όπως και η Γκλέντα Τζάκσον. Που λίγο προτού πέσει, όπως πάντα, μαχόμενη (είναι άλλωστε η τελευταία της ταινία, λίγο καιρό αφ’ ότου την είδε τελειωμένη, απέπλευσε), έχει κάτι στιγμές, τέτοιου κύρους, τέτοιας έντασης (ας πούμε εκεί που λέει «και δεν θα του το πεις κι εσύ!») που απορείς που βρίσκει τέτοια επιτακτικότητα τόσο λιγοστεμένη που είναι. (Απάντηση: Στα μάτια της, ανέκαθεν η «μάσκα» της τακτοποιούσε ρόλους, συμπρωταγωνιστές και ταινίες).

Τέλος πάντων, αληθινά δεν μπορώ να ξεδιαλύνω που αρχίζει και που τελειώνει μια ταινία. Δεν μπορώ και να ενδώσω ψυχικά στην προσπάθεια για μια απάντηση σ’ αυτό. Βλέπω μια ταινία για την πραγματική ιστορία ενός βετεράνου της πιο σημαντικής, πιο άγριας και πιο ανίερης μάχης της Ιστορίας της σύγχρονης εποχής, και συγκινούμαι. Όχι επειδή είναι πραγματική η συγκεκριμένη. (Όποια ιστορία φτιάξει με αίμα και σκέψη ένας άνθρωπος, ή μια ομάδα ανθρώπων, αληθινή την θεωρώ, όχι απλά πραγματική. Δεν χρειάζονται πατερίτσες υποβοήθησης στον Άλλον Θεατή, αυτόν που συμπονά με το που πέφτουν οι τίτλοι.) Επειδή με κάνει να σκέφτομαι τις ιστορίες ανθρώπων που δεν πρόφτασαν, ζωές που θυσιάστηκαν, σφραγίστηκαν. Επειδή έχει το σθένος να αντιπαρατάξει, δίχως γλυκερότητα, την μάχη ενάντια στα αήττητα γηρατειά απέναντι στην ποικιλοτρόπως ηττημένη νίκη του Πολέμου. Επειδή έχει το δόσιμο στους χαρακτήρες των οποίων όλη η ζωή μπορεί να είναι παρούσα σαν (κάθε άλλο παρά νοσταλγική) ανάμνηση κι όμως κάθε μέρα μάχονται μπροστά στο φάσμα του θανάτου. Κι επειδή εννοεί την «ιερή ώρα» (θα καταλάβετε στο έργο) ως τέτοια όταν την μοιράζεσαι. Η αγάπη δεν τελειώνει ποτέ.