10:46
4/7

Πίτερ Μπρουκ (1925-2022): Αποχαιρετισμός σε έναν θεατρικό μετρ, που κόσμησε και τον κινηματογράφο

Δεν είναι εύκολο να υπολογίσεις το καλλιτεχνικό βάρος. Αντιστέκεται και το ίδιο στους αλγεβρισμούς, αλλάζουν τάχιστα και οι εποχές που θεωρητικά θα πρόσφεραν ένα ακόμα κριτήριο. Γεγονός παραμένει, ωστόσο, ότι από ιστορικής τουλάχιστον πλευράς, ο Πίτερ Μπρουκ για το βρετανικό θέατρο, και το θέατρο διεθνώς, ανήκει στην ίδια πρόταση με ονόματα όπως αυτά των Λόρενς Ολίβιε, Τζον Γκίλγκουντ, Ραλφ Ρίτσαρντσον, Πολ Σκόφιλντ. Τους προαναφερθέντες (πλην Ρίτσαρντσον, αν δεν μας διαφεύγει κάτι) τους σκηνοθέτησε κιόλας, κάποιους παραπάνω από μία φορά.

Γεννημένος το 1925 στο Λονδίνο, σε μια εποχή που ακόμα υπήρχε η ανακούφιση, αν όχι και μια κάποια ευμάρεια, του Μεσοπολέμου, ο Μπρουκ ήταν γόνος Λιθουανών Εβραίων και ήδη από παιδάκι έδειξε την θεατρική του οδοντοστοιχία στήνοντας αυτοσχέδιες, πολύωρες παραστάσεις. Παράλληλα όμως με το πολυσχιδές θεατρικό του έργο, έργο που διακρίθηκε, τιμήθηκε και ορίζει μια προπορευόμενη της εποχής της τάση (είχε για παράδειγμα «πολύχρωμη» διανομή στις παραστάσεις του) σημείωσε και ορισμένες παρουσίες στον κινηματογράφο, εκ των οποίων κάποιες τον εγκαθιστούν ως (και) κινηματογραφικό δημιουργό ματιάς.

O Άρχοντας των Μυγών

Η γνωστότερή του ενέργεια, ίσως και λόγω πρώτης ύλης είναι βέβαια «Ο Άρχοντας των Μυγών» (1963), βασισμένος στο διάσημο βιβλίο του Γουίλιαμ Γκόλντινγκ. Ωστόσο δεν είναι μόνο αυτό. Το ντεμπούτο του έγινε 10 χρόνια νωρίτερα, με μια ταινία που ο υπογράφων αγνοεί, το «The Beggar’s Opera», με τον Λόρενς Ολίβιε, τον οποίον σκηνοθέτησε και σαιξπηρικά στον «Τίτο Ανδρόνικο» στο θέατρο – και μάλιστα μετά της συζύγου ακόμα τότε, Βίβιαν Λι. Το 1960 έρχεται μια πολύ ενδιαφέρουσα, άγνωστη στο ευρύ κοινό ταινία, το «Μοντεράτο Καντάμπιλε», βασισμένο στο βιβλίο της Μαργκερίτ Ντιράς (μεγάλες πιένες εκείνη την εποχή στο σινεμά), με αρωγούς την Ζαν Μορό και τον Ζαν-Πολ Μπελμοντό, η πρώτη βραβεύθηκε (στις Κάννες, την χρονιά της Μερκούρη – και στις δύο βραβείο), ο δεύτερος βαρέθηκε, η ταινία όμως είναι κλασικό art house της εποχής που ο μοντερνισμός ερχόταν – και θα έμενε και για λίγο.

Πάτρικ Μαγκί και Ίαν Ρίτσαρντσον, ως Ντε Σαντ και Μαρά

Μετά έρχεται «Ο Άρχοντας των Μυγών» και το 1967 είναι η σειρά μιας από τις δυο ταινίες που ερίζουν για το τίτλο της καλύτερης κινηματογραφικής του στιγμής, το «Μαρά/Σαντ», ένα έργο που υποθέτει μια ιστορία σε ένα άσυλο φρενοβλαβών όπου ο Μαρκήσιος ντε Σαντ (ένας κλασικός Πάτρικ Μαγκί) σκηνοθετεί τους τροφίμους σε μια παράσταση για τον θάνατο του Ζαν-Πολ Μαρά. Ίαν Ρίτσαρντσον (πολύ αργότερα έπαιξε και ωραίο Σέρλοκ Χολμς αυτός) και Γκλέντα Τζάκσον πλαισιώνουν άριστα, ο Μπρουκ είναι απολύτως στο στοιχείο του, χωρίς ποτέ όμως να απειλείται από την θεατρική επιτήδευση.

Η δεύτερη ταινία που ανταγωνίζεται για τον τίτλο δεν είναι άλλη από τον «Βασιλιά Λιρ» που έκανε το ’70 με τον μέγα Πολ Σκόφιλντ στο επώνυμο ρόλο, μια ταινία που μίσησε η Πολίν Κέιλ – λόγος αρκετός να το δείτε, αυτός – και αγάπησαν πολλοί άλλοι, όμως. Σκοτεινό, βρώμικο, σε πολύ αντιθετικό ασπρόμαυρο και τονισμένο με απαισιοδοξία που «υπερβαίνει» το έργο και σχολιάζει την εποχή του, αυτή είναι μια σαιξπηρική μεταφορά για τους λάτρεις και μια ταινία μακράν λιγότερο της αξίας της γνωστή στους σινεφίλ.  

Στο τέλος της δεκαετίας του ’70 ο Μπρουκ παρέδωσε το «Meetings with Remarkable Men», ο Τέρενς Σταμπ στον κόσμο του Γκουρτζίεφ θα το έλεγε κανείς λαϊκιστί (sic), ο Σέρβος Ντράγκαν Μαξίμοβιτς παίζει τον φιλόσοφο, ενώ στο έργο ερμηνεύει και η Νατάσα Πάρι, σύζυγος επί 64 χρόνια του Μπρουκ και πολλάκις παρούσα στο έργο του.

Ανάμεσα στα πολλά, κάπου εκεί στις αρχές της δεκαετίας του ’80, θα βλέπαμε και το όνομά του ανάμεσα στους σεναριογράφους του «Έρωτα του Σουάν» του Σλέντορφ, εκείνης της ταινίας που επίσης κανείς δεν θυμάται, παρότι Αλέν Ντελόν, Τζέρεμι Άιρονς, Φανί Αρντάν, Ορνέλα Μούτι, παρότι Ζαν-Κλοντ Καριέρ συν-σεναριογράφος, παρότι βέβαια «αμετάφερτος» Προυστ, έστω από τον καλλιγραφημένο Σλέντορφ, τότε σε φόρμα, σήμερα έχουμε (σχεδόν) χάσει τα ίχνη του.  

Σπουδαία απώλεια ο Πίτερ Μπρουκ, μακροημέρευσε στην εντέλεια ο άνθρωπος, αφήνει πίσω του μια θεατρική δουλειά που τον βάζει για πάντα στα βιβλία, αφήνει όμως και μια κινηματογραφική παρουσία που αξίζει να ανακαλύψετε.

Ας είναι ελαφρύ το χώμα.