Νοσταλγία

Έχει την παραξενιά της η ταινία του Μαρτόνε. Μια παραξενιά φουλ γοητευτική για την γενιά και αυτούς που αφορά. Μέχρι τα μισά της, ειδικά αν τυφλωθείς από μια αριστουργηματική αρχή, στην οποία ο Φελίτσε αντικρίζει για πρώτη φορά τη μάνα του μετά από 40 χρόνια (και οι σκηνές μεταξύ τους έχουν μια συγκίνηση και μια ανθρώπινη χάρη βγαλμένη από φρέσκο της Αναγέννησης), η προδιάθεση σε ξεναγεί σε μια νοσταλγική αναπόληση, σε μια εξατομικευμένη πεθύμια της Νάπολη (ή και της Αθήνας) του ‘80. Όχι τυχαία, ο Μαρτόνε φτιάχνει τα φλασμπάκ στο φορμά μιας Polaroid. Όμως οι αναπολήσεις του δεν είναι σακχαρώδεις και δοκιμασμένες κινηματογραφικά όσο του Σορεντίνο στο εύκολα ακαταμάχητο για την γενιά του «Χέρι του Θεού». Περικλείουν μια καμουφλαρισμένη υπογράμμιση που τις αποστασιοποιεί (αλλά δεν τις διαφοροποιεί) από το δικό του βλέμμα.

Βαθμιαία, και μετά από ένα λυρικό ιντερλούδιο υπό τους ήχους των Schiller που μία σε απογειώνει και μία σε ματώνει, καταφθάνουμε στην «κανονική» ταινία. Σε αυτήν, στην πραγματική Νάπολη πια, ο Μαρτόνε βλέπει τον τοπικό ιερέα, βλέπει τον ιερό του πόλεμο έναντι της Καμόρα και σε αυτό το πλαίσιο αρχίζει και αντιμετωπίζει πια και τον πρωταγωνιστή του. Που παρασυρμένος από μια νοσταλγία που τον πλημμυρίζει, ευάλωτος από την μέση ηλικία του, την ξενιτιά του και τον χαμένο χρόνο που ξεχύνεται μέσα από τις ρωγμές των αναπολήσεών του, αποφασίζει να παραμείνει στον τόπο που κακήν κακώς εγκατέλειψε, να φέρει εκεί την καλοφτιαγμένη έγγαμη κι επαγγελματική ζωή του. Αυτό που δεν βλέπει είναι ότι η νοσταλγία είναι πολύ απασχολημένη με το άλγος της για να αντιληφθεί την ουτοπία της.

Το μεγαλύτερο προσόν της ταινίας, πέρα από εξωτερικά χαρακτηριστικά όπως η ταυτιστική κεντρική ερμηνεία του θαυμάσιου Πιερφραντσέσκο Φαβίνο, η καταπληκτική μουσική επένδυση (Tangerine Dream σχεδόν εξ ολοκλήρου), η πεμπτουσία της σκηνοθετικής άνεσης και το ρεπεράζ που κλειδώνει μια γερή προσθήκη στον κανόνα των «ταινιών πόλεων», θίχτηκε λίγο πιο πάνω. Πιο περιφραστικά, ο Μαρτόνε καταφέρνει μια ταινία πολυφυή, που εμπιστεύεται το σενάριό της, ξέρει δηλαδή «τι θέλει να πει», αλλά διίσταται ψυχικά στο ότι διαλέγει να συντρέχει τον ήρωά της, να τον συμπονά μέχρι μυελού, να τον αγαπά και να μην κρύβει ότι συμπάσχει στην νοσταλγική του ενατένιση. Και η νοσταλγία του ήρωα είναι το λάθος που συμβαίνει κάτω από τη μύτη του, μπροστά στα μάτια του, είναι αυτό που δεν του επιτρέπει κρίση και απόφαση.

Όταν έλθουν (και παρέλθουν) αυτά, η ταινία έχει μεταμφιεστεί σε ένα θρίλερ – μια εξέλιξη ομολογουμένως κατώτερη των προσδοκιών του πρώτου μέρους. Όμως εντός του θρίλερ αυτού εξακολουθεί, ανίατα μάλλον, το σκηνοθετικό νοσταλγικό βλέμμα, η σχεδόν αυτοκτονική παραδοχή, η εσκεμμένη αδυναμία στη λάθος απόφαση. Η δραματουργική παγίδα είναι διδακτική, την έχετε ίσως ήδη καταλάβει, η πραγματικότητα είναι αήττητη στις καλύτερες προθέσεις μας. Όμως ακόμα και τότε έρχεται καμπάνα ο τίτλος του έργου, δίδαγμα και καρδιά του, αφήνοντάς σου τον χώρο να δεις το λάθος της εγκατάλειψης στο παρελθόν, αλλά και να ζεσταθείς που και άλλοι υποπίπτουν στο ολίσθημα. Ανθρώπινα πράγματα.

Υποβολή της Ιταλίας στα περσινά Όσκαρ Καλύτερης Διεθνούς Ταινίας.