Κριτική «Tenet»: Είδαμε την πιο πολυαναμενόμενη ταινία της χρονιάς - cinemagazine.gr
19:00
21/8

Κριτική «Tenet»: Είδαμε την πιο πολυαναμενόμενη ταινία της χρονιάς

Η πλέον προσδοκώμενη ταινία του 2020, για πολλούς και διαφορετικούς λόγους, είναι ένας οδοστρωτήρας δράσης και φαντασίας, ένα υπερφιλόδοξο αλλά και υπερφίαλο κατασκοπικό έπος που απαιτεί να ιδωθεί αποκλειστικά σε μεγάλη οθόνη.

Από τους Λουκά Κατσίκα και Τάσο Μελεμενίδη

(Σημείωση: Η παρακάτω κριτική αποφεύγει τα όποια spoilers.)

Ο Κρίστοφερ Νόλαν έχει καταφέρει στην καριέρα του να φτιάχνει ταινίες που προορίζονται για μαζικό κοινό, με την σοβαρή υποσημείωση πως ένα σημαντικό μέρος αυτού του κοινού πηγαίνει στον κινηματογράφο με βασικό του κίνητρο το όνομα του σκηνοθέτη. Έχοντας ως εμφανές πρότυπο τον Στάνλεϊ Κιούμπρικ, και όχι μόνο στην απαραίτητη προϋπόθεσή του για πλήρη καλλιτεχνικό έλεγχο, ο ίδιος προσπάθησε να ακολουθήσει τη ρότα του βάζοντας τα τελευταία χρόνια την υπογραφή του σε ταινίες είδους («Interstellar», «Δουνκέρκη») για να επιστρέψει τώρα στο πιο γνώριμό του πεδίο της περιπέτειας που περικλείει μέσα της δράση, μυστήριο, ανατροπές και ξέφρενη φαντασία (αλλά δυστυχώς όχι ιδιαίτερο χιούμορ), έχοντας ως επίκεντρο, και ως βασικό του σεναριακό καύσιμο, την έννοια που έχει καθορίσει όσο καμία άλλη την καριέρα του: τον χρόνο. 

Το «Tenet» προορίζεται πλέον ως σωσίβια λέμβος της κινηματογραφικής αίθουσας στο κομβικό έτος 2020 και δίνει, στη μεγαλύτερη διάρκειά του, την αίσθηση του επίκαιρου, μιλώντας για έναν κίνδυνο που παραμονεύει και αφορά όλη την ανθρωπότητα, άσχετα αν τον γνωρίζουν λίγοι. Και γι΄ αυτό το λόγο η υπερβολική σοβαρότητα με την οποία σερβίρεται σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης συγκυριακά φαίνεται γνώριμη, σαν τις μάσκες οξυγόνου που φορούν σε αρκετές σκηνές οι πρωταγωνιστές. Οι ομοιότητες με τον μετά-Covid πλανήτη όμως δεν ήταν ποτέ στα σχέδια του Νόλαν, αντιθέτως ο ίδιος φαίνεται να ψάχνει κάτι θεμελιώδες που τον απασχόλησε και στο «Interstellar»: την απάντηση στο ερώτημα για το αν η ανθρωπότητα ενδιαφέρεται πραγματικά για το μέλλον αυτού του πλανήτη και για το πόσο καταλυτική αποβαίνει η παρουσία του ανθρώπινου παράγοντα στην αόρατη κοσμική νομοτέλεια.

Tο «Tenet» προσπαθεί να μεταχειριστεί ραδιούργες επιστημονικές ιδέες και συναρπαστικές sci-fi εικασίες, ενσωματώνοντάς τες στο ιλιγγιώδες όχημα μιας καταιγιστικής περιπέτειας κατασκοπείας

Με λογική, επιπλέον, πολύ κοντά στα φαντασμαγορικά παιχνίδια χειραγώγησης του χωροχρόνου  με τα οποία ο Νόλαν φλέρταρε επιτυχώς προ δεκαετίας στο «Inception», και με παρόμοιες επικές διαστάσεις σε επίπεδο σύλληψης και εκτέλεσης, το «Tenet» προσπαθεί να μεταχειριστεί ραδιούργες επιστημονικές ιδέες και συναρπαστικές στη θεωρία sci-fi εικασίες, ενσωματώνοντάς τες στο ιλιγγιώδες όχημα μιας καταιγιστικής περιπέτειας κατασκοπείας.

Το βασικό εύρημα που χρησιμοποιεί εδώ ο σεναριογράφος-σκηνοθέτης, και στο οποίο πιστεύει περισσότερο αφηγηματικά και όχι επιστημονικά (αν και επικαλείται τακτικά θεωρίες περί εντροπίας), λέγεται «αντιστροφή χρόνου». Από αυτό ακριβώς το εύρημα είναι σίγουρο πως άντλησε το μαξιμαλιστικό μυαλό του Νόλαν, επινοώντας σκηνές οι οποίες υπόσχονται να είναι πρωτόγνωρες ακόμη και για το σημερινό κοινό, που θεωρητικά τα έχει δει όλα, με γεγονότα να συμβαίνουν γραμμικά και αντίστροφα την ίδια στιγμή στο ίδιο κάδρο και με ευφάνταστες σεκάνς, όπως αυτή όπου οι ήρωες βρίσκονται αντιμέτωποι με τους εαυτούς τους σε δυο συγκρουόμενες πραγματικότητες.
 
Από τη σύλληψη αυτής της ιδέας, όμως, στο σχέδιο και μετά στην κινηματογράφηση μεσολαβούν πολλά και στο μεγαλύτερο μέρος της αυτή η αφήγηση καταλήγει να γίνεται προβληματική και ενίοτε εξ ορισμού δυσνόητη- σκεφτείτε πώς μοιάζει το να βλέπετε δύο διαφορετικές ταινίες να προβάλλονται μαζί στην ίδια οθόνη. Κάπως έτσι, μαζί με τις larger than life αντιλήψεις του Νόλαν περί θεάματος, στο «Tenet» κάνουν ξανά την εμφάνισή τους και τα γνώριμα προβλήματα που συναντά κανείς συχνά στο δημοφιλές σινεμά του Άγγλου δημιουργού: Όποτε η ταινία ετοιμάζεται να πραγματοποιήσει το αποφασιστικό της άλμα στην καθαρόαιμη ψυχαγωγία, ο μεγαλοϊδεατισμός, η γριφώδης πλοκή, το πομπώδες ύφος, η άκρατη σοβαροφάνεια και η απουσία μέτρου έρχονται να την προσγειώσουν.

Το «Tenet» παραμένει ένα όραμα γενναίο και φιλόδοξο, πλήρως αποκρυσταλλωμένο όμως μοναχά στο μυαλό του Κρίστοφερ Νόλαν

Όσο δελεαστικό κι αν είναι σε σημεία του το «Tenet», όσο εξυπηρετικό σε στοιχεία εντυπωσιασμού και όσο διατεθειμένο να ανοίξει ενδιαφέρουσες φιλοσοφικές συζητήσεις με τους θεατές του, άλλο τόσο αχρείαστα σύνθετο και βαρυφορτωμένο αποδεικνύεται, στις δυόμισι ώρες που διαρκεί, και εξίσου ψυχαναγκαστικό στην αγωνία του να χωρέσει όσο το δυνατόν περισσότερα πράγματα στο εσωτερικό ενός φιλμ που καταλήγει να ασφυκτιά κάτω από το βάρος τους. 

Αυτό στο οποίο επιδίδεται η ταινία, με λογική ισοπεδωτική, είναι να εμπορεύεται ανελλιπώς μεγάλες εικόνες, μεγάλα σκέψεις και μεγάλες σκηνές, να διατηρεί τα πάντα σε μια διαρκή διαπασών, να μην επιτρέπει ανάσες στην πυκνή του αφήγηση και να αφήνει, εν κατακλείδι, εξουθενωμένη εκείνη τη μερίδα του κοινού που δεν αρέσκεται να παρακολουθεί παθητικά, αλλά να συμμετέχει και νοητικά στα δρώμενα. Σε τελική ανάλυση, το «Tenet» παραμένει ένα όραμα γενναίο και φιλόδοξο, πλήρως αποκρυσταλλωμένο όμως μοναχά στο μυαλό του Κρίστοφερ Νόλαν. Αδυνατεί να φτάσει με σαφήνεια στον θεατή ή να δικαιολογήσει την πολυπλοκότητά του. Κι εδώ έγκειται το μεγάλο του μειονέκτημα.