Ο Κύριος Μπάχμαν και η Τάξη του

Το Σταντάλεντορφ είναι μια πόλη μόλις 20 χιλιάδων κατοίκων, στο μέγεθος της Άρτας, της Λιβαδειάς ή του Αιγίου ας πούμε, που έχει περισσότερο από το 70% της εργασιακούς μετανάστες και περίπου το ¼ αυτών Μουσουλμάνοι. Ως εκ τούτου είναι μια περιοχή της Γερμανίας, όπου η φυλετική ένταση, οι δυσκολίες προσαρμογής και το γλωσσικό/θρησκευτικό ζήτημα βρίσκονται σε ζενίθ και απαιτούν μια παιδαγωγική προσοχή ώστε το σχολείο να είναι παράγοντας κοινωνικής συνοχής. Το βάρος όλου αυτού πέφτει σε ανθρώπους σαν τον κ. Μπάχμαν. Που στα 65 του πια, είναι αυτός που βρίσκεται ενώπιον της πολυσυλλεκτικής χοάνης και πρέπει να αποφασίσει ποιο παιδί θα πάει σε ποια βαθμίδα εκπαίδευσης. Και για να το κάνει αυτό, πρέπει να συνομιλήσει, να μάθει και να βγάλει από τα παιδιά αυτά που εγγυημένα στην ηλικία των 12-14 διαθέτουν, καλοσύνη, διάθεση για μάθηση και κοινωνικοποίηση, είναι όμως καλά κρυμμένα πίσω από καθημερινό φόβο, καχυποψία, συστολή, νεανική επιθετικότητα και, εν προκειμένω, εθνοτική ανησυχία. Το κάνει αξιοθαύμαστα, παραδειγματικά.

...το έργο οφείλεται να προβάλλεται σε παιδαγωγικά ιδρύματα. Από εδώ και στο εξής

Ας πούμε από την αρχή, στην σύντομη αυτή αναφορά, ότι το ντοκιμαντέρ της Μαρία Σπετ έχει μια φαινομενικά τυραννική διάρκεια, που για πολλούς ίσως λειτουργήσει αποτρεπτικά. Θέλει να πιστεύει κανείς ότι αποτρεπτική θα είναι μόνο για εκείνους που δεν τους αφορά. Και θέλει επίσης να πιστεύει ο ίδιος κανείς ότι η παιδαγωγική αξία σε ένα πόνημα σαν και τούτο, το καθιστά αυτόχρημα εργαλειακά, όχι απλά αισθητικά, απαραίτητο. Με άλλα λόγια, σε δυο δόσεις δεν πειράζει, άλλωστε ίσως εν γένει να λειτουργούσε ακόμα καλύτερα σε δύο «επεισόδια», η διανομή της ταινίας πρέπει να προτείνει το έργο σε παιδαγωγικά ιδρύματα και, ελπίζει πάντα αυτός ο άγνωστος «κανείς», εκείνα να το προβάλλουν άμεσα. Και στο εξής.

Η αισθητική αξία εδώ έρχεται δεύτερη, καθώς οι ανάγκες ενός νέου πολυπολιτισμικού κόσμου επιτάσσουν προσαρμογή. Δεν είναι ας πούμε το έργο μια εναλλακτική λύση στον «Κύκλο των Χαμένων Ποιητών», που έτσι κι αλλιώς έχει μια μοναχική θέση απόλυτου αριστουργήματος πάνω στο πώς η μυθοπλασία καταρτίζει αφηγήσεις που αλλάζουν ζωές παιδιών. Είναι μια ταινία που έχει μπούσουλα κι ευαγγέλιο τον ντοκιμαντερισμό ενός Φρέντερικ Γουάιζμαν, από όπου απορρέει και η ποταμιαία διάρκεια. Όπως στα δύο «School» (1968 & 1994) του κοντά αιωνόβιου δημιουργού – ή ακόμα και το πιο πρόσφατο «At Berkeley» (2013) – η Σπετ είναι μια «μύγα στον τοίχο» της τάξης του κ. Μπάχμαν. Για την ακρίβεια ακόμα και οι μύγες είναι ενοχλητικές. Εδώ το εφφέ της Φυσικής που θέλει ένα πείραμα να παρενοχλείται από τα τεχνικά μέσα της παρατήρησής του, μοιάζει ανύπαρκτο· η παιδαγωγική διαδικασία του δασκάλου και οι αντιδράσεις των μαθητών μοιάζουν ανενόχλητες και αυτό χαρίζει την εγκυρότητα μιας αντικειμενικότητας

Στην ταινία συζητιούνται όλα, η θρησκεία, οι επιπτώσεις του παιδικού ψυχισμού, οι φυλετικές/εθνοτικές διαφορές, ο εκφοβισμός, η οικογένεια, η καλλιτεχνική ροπή, η Ιστορία

Κι ενώ κάπου εδώ θα έλεγες ότι δεν υπάρχει αντικειμενικότητα, αφού όλα υπό το φίλτρο μιας υπορρέουσας (όχι μόνο του υπογράφοντος) ιδεολογίας βρίσκονται, δεχόμενος κανείς ότι θεμέλιο της παιδαγωγικής διαδικασίας είναι ο υποδαυλισμός της ανοχής, της συνεργασίας, της ώθησης προς τη μάθηση και η προσπάθεια κατανόησης και αρωγής των μαθητών, «Ο Κύριος Μπάχμαν και η Τάξη του» είναι μια αντικειμενική καταγραφή από την οποία, ίσως το μοντάζ της Σπέτ, ίσως και η επιλογή των υπό μελέτη υποκειμένων, απλώς έχει λειάνει πιθανές οξύνσεις, που μόνο σε μια «κουτσομπολική» μυθοπλασία θα βοηθούσαν. Εδώ όμως η έγνοια είναι δεοντολογική, όχι δραματουργική – χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και μικρά εν εξελίξει «δράματα» που τραβούν πρόσθετα το ενδιαφέρον.

Στην ταινία συζητιούνται όλα: Η θρησκεία, οι επιπτώσεις του παιδικού ψυχισμού, οι φυλετικές/εθνοτικές διαφορές, ο εκφοβισμός, η οικογένεια, η καλλιτεχνική ροπή, η Ιστορία. Στο Σταντάλεντορφ βλέπεις, οι Ναζί είχαν φτιάξει στρατόπεδο εργασίας με αιχμαλώτους από όλον τον κόσμο, και ιδίως από την Ανατολική Ευρώπη, που αποτέλεσε μια εκ των κυριότερων μονάδων κατασκευής πυρομαχικών στον 2^ο ΠΠ. (Μόλις πριν 15 χρόνια η περιοχή κηρύχθηκε επισήμως καθαρή…).

Αϊμάν,  Ματία, Χασάν, Τζενγκισχάν (είναι και ατίθασος πράγματι αυτός!), Σαντάλ, Φερχάν, Ραφαέλε, Ράμπια, Ρεγκίνα, και όλα τα παιδιά, από την Τουρκία, την Σαρδηνία, το Καζακστάν, την Ιταλία, 3 ώρες και 37 λεπτά μετά, θα έχουν συνοψίσει αντιδράσεις και συμπεριφορές που θα έχουν υπενθυμίσει στον θεατή ότι οι άνθρωποι γεννιούνται καλοί και στην πορεία κάτι είναι που στραβώνει (πολύ) και ο κόσμος μας δυστυχεί. Πολλές φορές το πρώτο που δεν πήγε καλά ήταν ότι δεν υπήρχε ένας κύριος Μπάχμαν να συμπαρασταθεί, κάπου-κάπου ξεριζώνοντας το Κακό που χρόνια οι επιτήδειοι φυτεύουν στα παιδιά (και τους ενηλίκους) και δεν παύει να ανθοφορεί τις κακοήθειές του.

Αργυρή Άρκτος και Βραβείο Κοινού στο Διαγωνιστικό του 72ου Φεστιβάλ Βερολίνου.