Καταγωγή

Έχοντας σαν αφετηρία ηχητικά ντοκουμέντα από το φόνο ενός μαύρου νεαρού άντρα από έναν πολιτοφύλακα, η Ιζαμπέλ Γουίλκερσον ξεκινά ένα ταξίδι στο χώρο και το χρόνο, που θα τη φέρει από τον Αμερικανικό Νότο στη Ναζιστική Γερμανία και την σύγχρονη Ινδία όπου εξακολουθεί να ισχύει το σύστημα των καστών. Στην πορεία ξεπερνά σειρά από προσωπικές τραγωδίες και συγγράφει μια νέα θεωρία για την καταγωγή του ρατσισμού στις ΗΠΑ, που ξεπερνά κατά πολύ την ιδέα των φυλετικών διαφορών. Το υλικό αυτό θα γίνει εν τέλει το ευπώλητο «Caste», ένα δοκίμιο για διακεκριμένες ιστορικές και κοινωνικές ανισότητες, που στη γενίκευσή τους εξασφαλίζουν σαν επικοινωνούντα δοχεία την ύπαρξη ισχυρών και κατατρεγμένων σ' ολόκληρη την οικουμένη.

Η Ντουβερνέι παρουσιάζει ένα πολύ ιδιαίτερο υβριδικό φιλμ που με το ένα πόδι πατά στην ανάπτυξη του «Caste» και την ριζοσπαστική θέση της που υπερκαλύπτει την κυρίαρχη φυλετική θεωρία. Με το άλλο αναζητά βήμα σε μια ποιητική βιογραφία της συγγραφέως. Ανάλογα με το πως θα το κοιτάξει κανείς ή που ανακάλυψε ένα νέο φορμά συνδυάζοντας υπέροχα αφηγηματικότητα και ντοκιμαντέρ, ή που μπουρδούκλωσε τα βήματα και προσγειώθηκε απότομα σε μια έκθεση ιδεών, ένα «σκέφτομαι και γράφω», περίπου όπως μας το μαθαίναν στο σχολείο. Μέρος πρώτο, μια πιασάρικη παρουσίαση του θέματος και μια αναλυτική εισαγωγή. Κύριο μέρος, ανάπτυξη του θέματος σε δύο ή τρεις παραγράφους. Επίλογος, μια ευχή.

Στην εισαγωγή απλώνονται όλες οι αρετές της ταινίας. Κυρίως το κομψό οπτικό στυλ που ενισχύεται απ' το χοντρόκοκκο 16άρι φιλμ και την ικανότητα της σκηνοθέτιδας να προκαλεί διαρκώς συναισθηματική εμπλοκή. Το κύριο μέρος όμως παραδίδεται αμαχητί στο διδακτισμό, τόσο που από ένα σημείο και μετά μοιράζεται μεταξύ δραματοποιημένων συνεντεύξεων και εκλαϊκευμένων συζητήσεων ακαδημαϊκού ενδιαφέροντος. Σχήμα που δεν το λες ακριβώς καινοτόμο αφού μοιάζει με μια σοβαροφανή εκδοχή αυτού που είδαμε στο «Μεγάλο Σορτάρισμα» ή το «Ξέπλυμα», χωρίς το συγχωροχάρτι του meta-χιούμορ και της ειρωνείας. Να παραδεχτούμε πάντως ότι παρά την εγγενή δυσφορία προκαλεί οποιαδήποτε απόπειρα σε διδακτικό ύφος, εδώ ο σκοπός τα αγιάζει τα μέσα. Το ότι η Ντουβερνέι μας κουνάει το δάχτυλο δεν είναι η μεγαλύτερη αντίρρηση που έχουμε σχετικά με τη «Καταγωγή».

Αυτή εντοπίζεται στην ίδια τη θεωρία, για δύο βασικούς λόγους. Ο πρώτος είναι πως δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε το ότι αποτελεί προϊόν κάποιου είδους εσωτερικής κατανάλωσης, καθώς δεν διανοείται να υπάρχει άνθρωπος στην Ελλάδα ας πούμε, που θα επιλέξει να δει την εν λόγω ταινία και δεν έχει καταλάβει απ' την ώρα που περπάτησε πως ό,τι ονομάζουμε ρατσισμό στο βαθύτατα ρατσιστικό έθνος μας ξεπερνά κατά πολύ το χρώμα του δέρματος. Όπως και το ότι η Γη δεν ξεκίνησε να γυρίζει το 1776. Ο δεύτερος λόγος εντοπίζεται στα επιχειρήματα και την ανάπτυξη τους, τα οποία μιας και παίζουμε με δύσκολες λέξεις, δεν συνιστούν θεωρία αφού παραλείπουν πολλές απαντήσεις από τα βασικά ζητήματα. Η «Καταγωγή» είναι ένα έργο που χάρη στη σκηνοθετική αύρα της Ντουβερνέι (εδώ στην πιο πολυεπίπεδη και πολύπλοκη δουλειά της) καταφέρνει να έχει ορμή παρά την υπερανάλυση, να συγκινεί παρά την καταφανή επίκληση στο συναίσθημα, να διατηρεί το ενδιαφέρον παρά το ότι μένει στο σκελετό και τη σκαλέτα των κεφαλαίων ενός αναγνωρισμένου μπεστ σέλλερ. Μέχρι την κατακλείδα του όμως έχεο καταφέρει να εξηγήσει τα μίνιμουμ απ' όσα το απασχολούν. Εννοούμε π.χ. (κλείνοντας το μάτι) ή κάποιος πρέπει να φταίει για τις κάστες ή είναι θέμα τυχαιότητας και κοινωνικής ωρίμανσης.  Δεν γνωρίζω το περιεχόμενο του βιβλίου, αλλά το φιλμικό του αντίστοιχο μοιάζει με μια στιγμή επιφοίτησης, μια συνειδητοποίηση με στόχο την ενδυνάμωση και τίποτα παραπάνω.

Κι αν το αντεπιχείρημα σ' όλα αυτά είναι ότι «κάποιος έπρεπε να τα πει», μια ευχή για το φινάλε. Όχι ότι κάνουμε τους έξυπνους αλλά, τι θα γινόταν αν υπήρχε μια ας πούμε ενοποιημένη θεωρία από τις αντίστοιχες διδαχές των Εβραιο-Γερμανών φιλοσόφων που επικαλείται η ίδια η συγγραφέας στην ταινία. Που κοινωνικά και πολιτικά το φάσμα της δικής της καταγωγής της θα κάλυπτε 180 μοίρες από τα αριστερά στα δεξιά κι από το ζενίθ μέχρι το ναδίρ των κοινωνικών στρωμάτων. Και που παρά το ότι η ανάπτυξή της διακόπηκε βίαια από γεγονότα που αναφέρονται με τον πλέον γλαφυρό τρόπο απ' τη σκηνοθέτη, τα διασωθέντα θραύσματά της εξακολουθούν να είναι απείρως πιο διεισδυτικά κι εφαρμόσιμα σε κάθε βαθμίδα της κοινωνικής μας ζωής. Από το προσωπικό συναίσθημα που επικαλείται εδώ η Ντουβερνέι για να της βγει ταινία, μέχρι την ιδέα του τυράννου και του ισχυρού που καρπώνεται κάθε ανισότητα. Θα ήταν άσχημα δηλαδή; Μην γελιέστε από τις σχεδόν δυόμισι ώρες ακαδημαϊκού κουβεντολογιού και κινηματογραφημένων slides, η «Καταγωγή» είναι ένα φιλμ για τους πνευματικά οκνηρούς. Τουλάχιστον αυτοί θα βρουν το δάσκαλό τους για την εισαγωγή σε ένα διαχρονικό κοινωνικό ζήτημα.