Essential Cinema #85: «Βίαιοι, Βρώμικοι και Κακοί» (1976) του Ετόρε Σκόλα

Ταινία με τέτοιο γνήσιο θράσος είναι αυτονόητο ότι μόνο σε παλαιότερες και πιο τολμηρές κινηματογραφικά εποχές θα μπορούσε να έχει γίνει. Ο Ετόρε Σκόλα την σκηνοθέτησε με την ορμή χειμάρρου, με ακλόνητο θάρρος και με διάθεση να την αποτυπώσει πάση θυσία, και χωρίς κανένα συμβιβασμό, σε φιλμ. Ο τρόπος με τον οποίο την σέρβιρε στο κοινό, ως μια γκροτέσκα κωμωδία ηθών, στην οποία το χιούμορ προκαλεί λιγότερο το καθαρό γέλιο και περισσότερο ένα αυτόματο σοκ ή ένα σφίξιμο στο στομάχι, εξακολουθεί μέχρι σήμερα να προκαλεί εντύπωση. Στην πραγματικότητα ελάχιστες ταινίες μοιάζουν με το «Βίαιοι, Βρώμικοι και Κακοί», μια ηχηρή, παροξυσμική και ανελέητα καυστική σάτιρα πάνω στους θεμελιώδεις κοινωνικούς θεσμούς, ιδωμένη όμως όχι από κάποια ελκυστική και «ασφαλή» σκοπιά αλλά από τον πυθμένα ενός ανθρώπινου υπονόμου, τον οποίο κατοικούν ανθρωπόμορφα τρωκτικά. 

Τέσσερις γενιές μιας πολυάριθμης οικογένειας αγροίκων κατοικούν στριμωγμένες στο ίδιο εξαθλιωμένο σπίτι, ανάμεσα στις καλύβες μιας φτωχικής παραγκούπολης που στέκει ως παραμορφωτική αντανάκλαση της πόλης πάνω από την οποία δεσπόζει. Μικροκακοποιοί, αλητήριοι, πόρνες, εργάτες, κλεφτρόνια, τραβεστί μοιράζονται την ίδια στέγη, νιώθουν στις φλεβες τους να κυλά το ίδιο αίμα, αναπνέουν μαζί με τα ανήλικα παιδιά τους τον ίδιο σαθρό αέρα και όλοι μηχανεύονται τρόπους προκειμένου να κλέψουν το σεβαστό χρηματικό ποσό που κρατά διαρκώς κρυμμένο ο μονόφθαλμος πάτερ φαμίλιας τους:  ένας στυγνός αμοραλιστής που δεν διστάζει να πυροβολήσει τον γιο του ή να μοιραστεί το συζυγικό κρεβάτι του με την γυναίκα και την πουτάνα του εξίσου.

Το χιούμορ προκαλεί λιγότερο το καθαρό γέλιο και περισσότερο ένα αυτόματο σοκ ή ένα σφίξιμο στο στομάχι

Ο Σκόλα τοποθετεί τον εξεζητημένο και παρασιτικό αυτό μικρόκοσμο να στέκει γεωγραφικά πάνω από τη μητρόπολη της Ρώμης και να αντικρίζει οποιαδήποτε υποψία πολιτισμου μονίμως εξ αποστάσεως, σαν να βρίσκεται παγιδευμένος σε μια διαρκή λίθινη εποχή. Στην καρδιά αυτού του πλήρως διεφθαρμένου κόσμου πιτσιρίκια παίζουν αμέριμνα με αρουραίους, ηλικιωμένες γυναίκες ληστεύονται στυγνά από την σύνταξή τους, νεαρά αγόρια κερδίζουν το χαρτζιλίκι τους από κλοπές, μανάδες ενθαρρύνουν τις κόρες τους να γίνουν πόρνες, συγγενείς επιδίδονται απερίσκεπτα στην αιμομειξία ή στην πατροκτονία και οι πάντες ονειρεύονται μια καλύτερη ζωή, τις νύχτες που πέφτουν να κοιμηθούν πάνω σε φθαρμένα στρώματα και βρώμικα σεντόνια. 

Τη μοναδική αθωότητα που έχει κατορθώσει προς το παρόν να επιβιώσει μέσα στην ανθρώπινη αυτή χωματερή την εκπροσωπούν τα μικρά παιδιά, έτσι όπως μεγαλώνουν ξένοιαστα και ανυποψιάστα ακόμη για τις φρίκες που εκτυλίσσονται γύρω τους. Φύσει απαισιόδοξος και επιθετικός στο όραμά του, ωστόσο, ο Σκόλα φροντίζει να καταστήσει σαφές ότι η διάβρωση των πάντων είναι ζήτημα χρόνου, κάτι που εκφράζει με τρόπο ευρηματικό ο νοητός φαύλος κύκλος τον οποίο σχηματίζει η δομή της ταινίας.

Μια ηχηρή, παροξυσμική και ανελέητα καυστική σάτιρα πάνω στους θεμελιώδεις κοινωνικούς θεσμούς

Συλλαμβάνοντας την εξεζητημένη ανθρώπινη τοιχογραφία του ως μια θεατρική σκηνή, πάνω στην οποία παίζεται καθημερινά μια θλιβερή παράσταση ζωής, ο Σκόλα πλέκει το δράμα του από τα πιο ετερόκλητα στοιχεία: τη μπουφόνικη φάρσα, την αρχαία τραγωδία, τον σαιξπηρικό «Βασιλιά Λιρ» (κυρίως στον τρόπο με τον οποίο σκιαγραφείται ο χαρακτήρας του πατέρα), τα μπουρλέσκ θεάματα των κλασικών κωμωδιών του βωβού κινηματογράφου αλλά και την κληρονομιά του Ιταλικού σινεμά. Σε πείσμα, όμως, του εξιδανικευμένου τρόπου με τον οποίο ο νεορεαλισμός αντιμετώπιζε τους φτωχούς ήρωές του ως μάρτυρες και αγίους, ο Σκόλα τους παρουσιάζει ως δυνάστες και διαβόλους, εξίσου ικανούς για το κακό όσο κάθε άνθρωπος αλλά και ως διαστρεβλωτικούς χούλιγκανς που είναι ικανοί να κανιβαλίσουν πάσης φύσεως πολιτική ορθότητα και υποκρισία. 

Σκληρή κωμωδία στα όρια της ναυτίας, με χαρακτήρες αξιοθρήνητους και ταυτόχρονα συναρπαστικούς, με μια αλησμόνητη σκηνοθετική διαπασών (που βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Καννών) και με μια άκρως εμπρηστική πολιτικοκοινωνική ατζέντα, το «Βίαιοι, Βρωμικοι και Κακοί» δεν έχει χάσει τίποτα από την τραχύτητα και την αυθάδεια που τόσο περήφανα επέδειξε την εποχή που πρωτοκυκλοφόρησε.  

BRUTTI, SPORCHI E CATTIVI 
ΙΤΑΛΙΑ, 1976
Σκηνοθεσία: Ετόρε Σκόλα Σενάριο: Σέρτζιο Σίτι, Ρουτζέρο Μακάρι, Ετόρε Σκόλα Φωτογραφία: Ντάριο Ντι Πάλμα Μουσική: Αρμάντο Τροβαγιόλι Πρωταγωνιστούν: Νίνο Μανφρέντι, Μαρία Λουίζα Σαντέλα, Φρανσέσκο Ανιμπάλι, Μαρία Μπόσκο, Γκιζέλντα Καστρίνι Διάρκεια: 115’