H Γάτα που δεν φοβόταν το Νερό

Το «Flow» αποτελεί μιας κάποιας κλίμακας φαινόμενο. Το κοντινό μέλλον θα δείξει το ακριβές μέγεθός του. Για τους πολλούς, ακόμη και τους ειδικούς είναι μια πολύ μικρή ταινία που σαν άλλο αιλουροειδές βρήκε μια τρύπα, ένα κενό που μόνο κάποιον πολύ μικρό θα μπορούσε να χωρέσει, και παρεισέφρησε από το πουθενά στα διαγωνιστικά των Καννών, για να φτάσει σήμερα δις υποψήφια για Όσκαρ (και νικήτρια ευχόμαστε ολόψυχα).

Για όσους ακολούθησαν τη διαδρομή της απ’ την αρχή, προσομοιάζει σε απόλυτο βαθμό το ταξίδι του δημιουργού της προς την καταξίωση. Πίσω, στο σωτήριο έτος 2019 ο Ζιλμπαλόντις παρουσιάζει το «Away», ένα γλαφυρό animation εμπνευσμένο από τα βιντεοπαιχνίδια, που η μόνη αμαρτία του ήταν πως είχε ξεχειλώσει τη διάρκειά του για να θεωρηθεί μεγάλου μήκους. Κατά τα άλλα ήταν ένα οπτικό ποίημα, μια ανάσα, μια πνοή κι καταλάβαινες όσο το έβλεπες ότι αυτός που ανασαίνει περισσότερο ήταν ο (25χρονος τότε) Λετονός σκηνοθέτης.

Πέρα απ’ το λιτό σχεδιαστικό στυλ και τη διαλογιστική σχεδόν ποιότητα του «Away» μπορούσες να διακρίνεις εύκολα μια δημιουργική αβεβαιότητα (η οποία εκδηλωνόταν σαν απροσδιόριστη απειλή στο σενάριο). Αβεβαιότητα που ίσως να πήγαζε απ’ το γεγονός πως ο Ζιλμπαλόντις είχε κάνει την ταινία ολομόναχος, πράγμα με όλα τα μέτρα και τεχνικά σταθμά αξιοθαύμαστο.

Πέντε χρόνια μετά, ο Ζιλμπαλόντις στη νέα του ταινία γράφει, σκηνοθετεί, συνθέτει μουσική και πολύγωνα, αλλά έχει πείσει έναν απ’ τους πλέον αξιοσέβαστους Ευρωπαίους παραγωγούς animation να τον βοηθήσει, όπως κι έχει πειστεί να ανοίξει τις πύλες των φανταστικών κόσμων του σε μια ομάδα ανερχόμενων animators από τη Γαλλία. Όπως το «Away» καθρέφτιζε τη δημιουργία του όντας ένα στοχαστικό παραμύθι για έναν νεαρό που περιπλανιέται ολομόναχος και θέλει να γυρίσει σπίτι του, έτσι και το «Flow» είναι μια ταινία για μια μαύρη γάτα με κεχριμπαρένια μάτια, που για να τα καταφέρει πρέπει να μάθει να συνεργάζεται με τα ζώα που συναντά στο επικίνδυνο όσο και συναρπαστικό ταξίδι της.  

Η ιστορία της ξεκινά με ένα κατακλυσμικό γεγονός που την οδηγεί σε μία περιπέτεια επιβίωσης, μεγαλύτερη κι απ’ τη ζωή την ίδια. Αφού παρασυρθεί απ’ τα ορμητικά νερά, θα βρει τελικά καταφύγιο σε ένα ακυβέρνητο ιστιοφόρο. Σύντομα θα βρεθούν στο σκάφος μαζί της ένα τεμπέλικο καπιμπάρα, ένας ψυχαναγκαστικός λεμούριος, ένας αυστηρός γυπογερανός αλλά κι ένα λαμπραντόρ που μέχρι πρότινος την κυνηγούσε με την αγέλη του. Στην κοινή τους πορεία, η τετράποδη πρωταγωνίστρια θα μάθει πως η εμπιστοσύνη και η συντροφικότητα είναι οι μόνες άμυνες απέναντι στο φόβο που κατοικεί μέσα στα ένστικτα τα οποία διαπερνούν όλα τα πλάσματα της φύσης.

Μια απλή εφαρμογή των κανόνων της ταινίας καταστροφής, με την παρέα των ζώων να αντικαθιστά την αρχετυπική οικογένεια, γίνεται ένα «επιθετικά» συμπαθές φιλμ για όλες τις ηλικίες. Τα σχέδια του Ζιλμπαλόντις αποκτούν τον όγκο που έλειπε απ’ την πρώτη ταινία του. Οι αταίριαστοι ήρωές του δεν ανθρωπομορφίζονται, αλλά παρελαύνουν με όλα τα φυσικά τους χαρακτηριστικά στο φωτορεαλιστικό φόντο ενός πλημμυρισμένου πλανήτη. Γύρω τους τα απομεινάρια ενός ανθρώπινου πολιτισμού ενισχύουν το οικολογικό μήνυμα του σεναρίου, αλλά καλλιεργούν και την αίσθηση ενός κόσμου που φτάνει στο τέλος του. Μην αγχώνεστε όμως για τους μικρότερους θεατές, το «Flow» έχει τον τρόπο να μεταμφιέζει και να υπονοεί τα λιγότερο αίσια σημεία της ιστορίας του.  

Η δουλειά που έχει γίνει στο οπτικοακουστικό κομμάτι για να ζωντανέψει το (μάλλον) μεταποκαλυπτικό σύμπαν της ταινίας είναι υποδειγματική. Μιλάμε για μια εικαστική άποψη που φοράει τις σχεδιαστικές ατέλειές της σαν πλουμιστά παράσημα και σε συνδυασμό με το απλό αλλά αποτελεσματικό σενάριο, αφήνει χώρο για ονειρικές εξάρσεις και προσφέρεται για μια ζωηρή περιπλάνηση των αισθήσεων.

Το σημαντικότερο όμως στοιχείο της ταινίας δεν άπτεται της τεχνικής, αλλά έχει να κάνει με την ευαισθησία και τη λεπτομέρεια που προσεγγίζει το θέμα της συντροφικότητας. Η καρδιά του φιλμ χτυπάει παράλληλα μ’ αυτή ενός μικρού παιδιού που διψάει να ανακαλύψει το νέο κόσμο που ορθώνεται μπροστά του. Υπάρχει κάτι το αυθόρμητο και το ειλικρινές που συναντάς σπάνια πλέον στον κινηματογράφο. Κάτι σαν το πιο αγνό είδος σεβασμού απέναντι σε κάθε θεατή, ένα στοιχείο που φέρνει  το «Flow» πιο κοντά στην ιδιοσυγκρασία και την παράδοση του «Κόκκινου Μπαλονιού» και του «Άσπρου Αλόγου», παρά του σύγχρονου animation που συμβαίνει για να ικανοποιεί τα οικογενειακά θεάματα. Όχι πως κι αυτά δεν παίζουν το ρόλο τους στη συναισθηματική ωρίμανση, αλλά δεν εμφανίζεται συχνά κάτι αντίστοιχο στην παραγωγή που απολαμβάνουν οι νεότερες γενιές.  

Και για να μην παρεξηγηθούμε, η επιτυχία και η μοναδικότητά του δεν περιορίζεται μόνο στις μικρές ηλικίες ή το πεδίο του animation. Το «Flow» (πάλι μ’ όλα τα μέτρα και σταθμά) αποτελεί ένα επίτευγμα σε κάθε του επίπεδο. Στην εικόνα, στον ήχο, στο ρυθμό, στην πεντακάθαρη αφήγησή του. Είναι όμως αυτή η «εκπαιδευτική» του δυναμική και η πρωτότυπη καλλιτεχνική έκφραση που συνδέει το θεατή απευθείας με την ανάγκη της δημιουργίας του που το καθιστούν σημαντικό σε μια εποχή που τα σημαίνοντα γίνονται όλο και σπανιότερα.

(Κι αν για κάτι χαίρομαι περισσότερο τώρα που ταινία κορυφώνει τη διαδρομή της, είναι γιατί έχοντας μιλήσει με τον δημιουργό του την εποχή που προσπαθούσε να πείσει ανθρώπους να δούνε την πρώτη ταινία του κι έχοντας  ακούσει δια ζώσης όσα αναφέρω στον πρόλογο μήνες προτού τον ειδοποιήσω για τη Χρυσή Αθηνά του, ξέρω ότι αυτή η παιδική καρδιά, αυτή η αγνότητα, η ειλικρίνεια κι ο σεβασμός, κατοικούν στο σώμα ενός κάποτε φοβισμένου, λίγο ξεροκέφαλου αγοριού από τη Λετονία, που βρήκε τον τρόπο να τα βγάλει από μέσα του να τα κάνει κάτι πραγματικά όμορφο. Δεν ξέρω πολλούς στη θέση του που να το έχουν καταφέρει.)