Ο Χειρότερος Άνθρωπος στον Κόσμο

Για όσους δεν τον έχουν ήδη δει, «Ο Χειρότερος Άνθρωπος στον Κόσμο» είναι ένα φιλμ που αλλάζει συνεχώς πρόσωπα για να λειτουργήσει συμπληρωματικά στη μία και αδιαμφισβήτητη πρωταγωνίστριά του. Την πλαισιώνει με εξαιρετικούς διαλόγους, σουρεαλιστικές εξάρσεις και τρεις τουλάχιστον σκηνές ανθολογίας, καλλιεργώντας μια σύγχρονη και συνάμα τολμηρή άποψη στο «γουντιαλενικό» κινηματογραφικό ιδίωμα (είναι μια «Annie Hall» απ' την ανάποδη). Δοκιμάζεται στην κωμωδία, ασπάζεται το δράμα, χρησιμοποιεί off αφήγηση όπου το θεωρεί απαραίτητο. Έχει ομορφιά, νεανική ορμή και μια πηγαία ασυμμετρία στο ρυθμό, που μόνο κάπου προς το τέλος χωλαίνει. Δεν είναι όμως όλα ρόδινα στο βασίλειο της Δανιμαρκίας, καθώς η ουσία του εντοπίζεται κάπου εντελώς λάθος, κάπου έξω από τα όρια του πλαισίου που η ίδια η ταινία θέτει σαν πεδίο δράσης της. Το κείμενο που ακολουθεί δεν έχει ακριβώς spοilers, αλλά υπονοεί και θεωρεί ως δεδομένα κρίσιμα σημεία της πλοκής.  

Είναι μία από τις περιπτώσεις που η υποδοχή κι η αποδοχή έχουν πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον από την ίδια την ταινία. Όχι πως «Ο Χειρότερος Άνθρωπος στον Κόσμο» στερείται ενδιαφέροντος, κάθε άλλο. Ο Γιόακιμ Τρίερ γράφει (μαζί με τον Έσκιλ Βογκτ) και σκηνοθετεί ένα πρωτότυπο δράμα που μοιάζει με ρομαντική κομεντί, μια γλυκόπικρη ιστορία με πρόλογο, 12 διακριτά κεφάλαια και επίλογο. 

Ο σκηνοθέτης συναντά τη Γιούλι για πρώτη φορά περίπου στα μισά της ιστορίας. Σικ, όμορφη και σκεπτική, είναι μόνη σε ένα πάρτι που δεν την κάλεσε κανείς. Αργότερα θα καταλάβουμε πως το συγκεκριμένο ενσταντανέ αποτελεί το επίκεντρο μιας κυκλικής αφήγησης. Είναι η νηνεμία ανάμεσα σε δύο σχέσεις.

Στη συνέχεια ξετυλίγεται το χρονικό του πρώτου της χωρισμού, το οποίο εκκινεί σε ένα οικογενειακό τραπέζι, όπου ο Άξελ, ο κατά 15 χρόνια μεγαλύτερος σύντροφός της, ομολογεί πως θέλει να κάνει παιδιά. Η Γιούλι, που δεν έχει κλείσει ακόμα τα 30, δεν θέλει να ακούει για οικογένεια και αρχίζει να ψάχνεται σε κάθε δυνατό επίπεδο. Αλλάζει επαγγέλματα, αλλάζει εραστές, αλλά κατά βάση δεν ξέρει τι θέλει για να είναι χαρούμενη...

Με άλλα λόγια millenial υπαρξισμός κι ένας σκηνοθέτης ο οποίος μέσα από διάφορα κινηματογραφικά -γκουχ Μιράντα Τζουλάι γκουχ- δάνεια επιχειρεί να αναδείξει την ηρωίδα του σαν το αρχέτυπο της σύγχρονης αστής, που μπορεί να έχει τα πάντα και δεν έχει τίποτα, που ψυχαναγκάζεται να δηλώνει φεμινίστρια, που ζει μια άνετη ζωή μες στο άγχος, που συνεχίζει να ενηλικιώνεται μέχρι και τα 35. Αυτές οι απέραντα οικείες αντιφάσεις, καθορίζουν το ανεστραμμένο είδωλο μιας ολόκληρης γενιάς γυναικών στον καθρέφτη που κρατάει ο σκηνοθέτης. Μόνο που ο Τρίερ φαίνεται να διατηρεί απόσταση ασφαλείας απ' όσα πραγματεύεται. Εκτός αν δεχτούμε εξ αρχής πως συμμετέχει κι ο ίδιος στα δρώμενα, μέσα από το ρόλο του διανοούμενου αντικομφορμιστή κομίστα Άξελ (αλλά περισσότερα γι' αυτό σε λίγο).

Σε κάθε περίπτωση η ταινία είναι αεροστεγώς προσαρμοσμένη στα ευμετάβλητα θέλω της ηρωίδας. Ο,τιδήποτε συμβαίνει πέρα από αυτά, για 11 από τα 12 κεφάλαια έχει από ελάχιστη έως καμία σημασία. Παρακολουθούμε τη Γιούλια ως Νάρκισσο που γύρω του περιφέρονται οι σκιές ορισμένων σαφώς πιο ενδιαφέροντων χαρακτήρων. Η ίδια παραμένει ένα κούφιο δοχείο με την ταμπέλα του «χειρότερου ανθρώπου στον κόσμο».

Αν απορεί κάποιος ποιοι είναι οι «χειρότεροι άνθρωποι», μάλλον αυτοί που αδιαφορούν για τις συνέπειες των πράξεών τους

Εδώ αρχίζουν τα πραγματικά προβλήματα, γιατί δεν υπάρχει αμφιβολία πως έχουμε να κάνουμε με μια χονδροειδή γενίκευση. Δε θέλουμε να υπερασπιστούμε τους 30άρηδες. Τουναντίον, το γεγονός ότι μέσα από τις κατεξοχήν πλατφόρμες τους εκτόξευσαν τον «Χειρότερο Άνθρωπο στον Κόσμο» στο Έβερεστ της δημόσιας σφαίρας, μας κάνει να πιστεύουμε πως είτε βιάζονται να κρίνουν είτε δυσκολεύονται στο να συλλάβουν ολιστικά ένα έργο που τους αφορά. Το ότι η προβολή μιας ικμάδας της δικής τους ιδιοσυγκρασίας και προσωπικότητας, είναι αρκετή για να παραδοθούν αμαχητί σε μια ταινία ή ένα χαρακτήρα, φέρει ένα έξτρα επίπεδο αγκύλωσης στη διαδικασία (στο θέμα Νάρκισσος έχει ένα πόντο ο Τρίερ).

Πέρα από την πλάκα όμως, κι επειδή η ταινία προβάλλει επιδεικτικά το πλαίσιο μέσα στο οποίο συμβαίνει (κατά βάση η εποχή του #metoo), υπάρχει ένα αγκάθι σ' αυτή την άκακη κατά τ' άλλα γενίκευση. Υπάρχει ύβρις και τιμωρία, και ο σπόρος της διαφαινόμενης τραγωδίας που θα βρει την Γιούλια συντετριμμένη, φυτεύεται από την πρώτη σκηνή, όταν της προσφέρεται αυτό που τελικά δε θα μπορέσει να αποκτήσει. Το τελευταίο συνδέεται με μια καταφανέστατα συντηρητική νοοτροπία, σε πλήρη αντιδιαστολή με όσα πράττει η ηρωίδα στη συνέχεια.

Το ύφος του τελευταίου μισάωρου, όπου τα πράγματα βαραίνουν επικίνδυνα, σε συνδυασμό με τη θυματοποίηση και την κατάληξη του Άξελ μετά τις δηλώσεις του σε μια γυναικοκρατούμενη εκπομπή, δημιουργούν μια άκομψη συνθήκη που διαβρώνει τον τρόπο που βλέπουμε ολόκληρη τη διαδρομή της Γιούλια. Το ότι φεμινισμός βρίσκεται στο στόχαστρο της κριτικής του Τρίερ δεν είναι από μόνο του καινούργιο ή  κακό, αλλά εδώ ο αντίλογος μοιάζει να έρχεται από την εντελώς αντίθετη κατεύθυνση.

Οπότε το πρόβλημα είναι και πάλι η απόσταση, το χάσμα που χωρίζει το δημιουργό από το θέμα του. Υπάρχουν στιγμές που η ηρωίδα μετατρέπεται από αρχέτυπο και κακέκτυπο, σε ένα κινούμενο κλισέ από τα περίχωρα της πνευματικής μπουρζουαζίας. Κάπως έτσι o «Χειρότερος Άνθρωπος στον Κόσμο» καταντά να είναι ο θρίαμβος του ιλουστρασιόν. Μια ταινία που στα τεχνικά της έχει μύρια πράγματα να εκτιμήσεις (φυσικά και την κεντρική ερμηνεία), αποδεικνύεται όμως ρηχή, μονοεπίπεδη, κι εν τέλει αναίτια σκληρή με την πρωταγωνίστρια και τη γενιά της.