Στο Ποταμόπλοιο

O «Αδάμαντας» αποτελεί αναμφίβολα μια δημιουργική πρωτοτυπία. Είναι ένα πλωτό κτίριο στη δεξιά όχθη του Σηκουάνα, που στεγάζει μια εναλλακτική μονάδα φροντίδας για ενήλικες με ψυχικές-ψυχολογικές παθήσεις και διαταραχές. Στο σώμα του κυριαρχεί το ξύλο, ενώ είναι διακοσμημένο μ' έναν τρόπο που θυμίζει ποταμόπλοιο. Γύρω του τα πάντα ρει και ουδέν μένει. Ο ηλεκτρικός με τους σιδερένιους του παφλασμούς, το ποτάμι με τη βέβαη ροή του, τα λουλούδια που πάλλονται στο θρόισμα του ανέμου, οι άνθρωποι του κέντρου του Παρισιού που πηγαινοέρχονται σαν σιλουέτες στο φόντο της πόλης...

Πάνω «Στο Ποταμόπλοιο» όμως, ο Νικολά Φιλιμπέρ έχει αγκυροβολήσει σε ένα παράλληλο σύμπαν. Ο Γάλλος σκηνοθέτης φιλοτεχνεί με ευαισθησία και συμπάθεια ένα λεύκωμα με τις προσωπογραφίες όσων απαρτίζουν την ψυχή σε ένα μοντέρνο κατασκεύασμα. Και δεν μιλάμε απαραίτητα για το καλαίσθητο κτίσμα, αλλά γι' αυτό καθαυτό το ντοκιμαντέρ που δεν προσποιείται πως είναι τίποτα παραπάνω από μια αφτιασίδωτη κι ανεπιτήδευτη ματιά στη λειτουργεία του κέντρου. Μια ματιά η οποία παρά τον ακατέργαστο χαρακτήρα της δεν στερείται ευαισθησίας και ενσυναίσθησης σε σχέση με το προσωπικό και ασθενείς. Τα πάντα μεταξύ τους μοιάζει να λειτουργούν χάρη σε μια παγιωμένη σχέση εμπιστοσύνης που, αν και κρύβει πίσω της πολλή βιοχημεία, προκύπτει κατά βάση απ' τη διάθεση για επικοινωνία. Από την μεριά των θεραπόντων για να κατανοήσουν, από την μεριά των ασθενών για να επικοινωνήσουν τις ιδέες, τις απόψεις, τη μουσική, τους στίχους και το χρώμα που έχουν μέσα τους, σε μια καταπραϋντική στις περισσότερες των περιπτώσεων διαδικασία. Η συμμετοχή σε κάθε είδους καλλιτεχνικές δραστηριότητες έχει υποκαταστήσει μεγάλο μέρος απ' τις συνεδρίες που θα περίμενε κανείς να λαμβάνουν χώρα στον «Αδάμαντα».  

Η τέχνη γίνεται θεραπευτικό μέσο, αλλά ο Φιλιμπέρ δεν ασχολείται τόσο με το art therapy όσο με τα όρια ενός συστήματος ιδρυμάτων που παλεύει για αποϊδρυματοποίησή του μέσα από ανθρωποκεντρικές μεθόδους, αλλά κι ένα ψυχολογικό αντίστοιχο του ορατού φάσματος. Τα πιο ενδιαφέροντα για κάποιον που τον ενδιαφέρει τι βλέπει, δεν βρίσκονται σ' αυτά που μπορεί να συλλάβει ο ίδιος με το αισθητήριό του μα στα αόρατα. Έτσι κι εδώ όσοι ανεβούν «Στο Ποταμόπλοιο», έστω από γνήσια και γόνιμη ανθρώπινη περιέργεια, μπορούν να αναγνώσουν με σαφήνεια τις αποκλίσεις από τη δική τους φερόμενη αποδεκτή συμπεριφορά. Αποκλίσεις που ξεκινούν από τις παραισθήσεις και τη μεγαλομανία, αλλά προσπερνώντας το κανονικό μπορούν φτάσουν μέχρι την απόλυτη διαύγεια, την αβάσταχτη ειλικρίνεια και ό,τι είναι αληθινό. Και το όμορφο με την ταινία του Φιλιμπέρ είναι ότι έχει αρκετές στιγμές που δεν καταλαβαίνεις σε ποιο σημείο αυτού του φάσματος βρίσκεσαι.

To «Στο Ποταμόπλοιο» είναι το πρώτο μέρος μιας τριλογίας που έχει όλα τα φόντα να μείνει κλασική στο είδος της

Το αυτό ισχύει και για το κινηματογραφικά πια εγχείρημα, μιας και ως θέαμα προκαλεί αδιαμφισβήτητα ό,τι έχει συνηθίσει κανείς να βλέπει στην οθόνη. Γεγονός που σ' ένα βαθμό δικαιολογεί τα ερωτηματικά που σηκώθηκαν μετά τη βράβευσή του με την κορυφαία διάκριση στο περσινό Φεστιβάλ του Βερολίνου (ανάμεσα σ' αυτούς που απόρησαν ήταν κι ο ίδιος ο σκηνοθέτης). Το «Ποταμόπλοιο» όμως πέραν του ότι αποτελούσε μια ασφαλή και «σύγχρονη» βράβευση, κρύβει μέσα του κάτι αληθινά συγκινητικό για όσους μπορούν να αντέξουν την μπαναλιτέ της παρατήρησης. Ξεπερνά κατά πολύ το ειδικό του ενδιαφέρον χάρη στην εγγύτητα που επιτυγχάνει μια αξιοθαύμαστη σκηνοθετική μέθοδος και συμπληρώνει τη διεισδυτική ματιά με μια αίσθηση αισιοδοξίας, ελευθερίας, ακόμη κι επιτεύγματος για το πλήρωμα του «Αδάμαντα».

Υπάρχει και μια εντελώς διαφορετική παράμετρος που σίγουρα δεν έπαιξε ρόλο στις αρχικές αντιδράσεις μηδέ στη βράβευση, αφού κανείς μέχρι εκείνο το σημείο δεν γνώριζε για τη συνέχεια της ταινίας, με τίτλο «Averroès & Rosa Parks». Όσοι το έχουν δει μπορούν να καταλάβουν πολλά περισσότερα για το «Ποταμόπλοιο» και τις προθέσεις του σκηνοθέτη. Ενδεικτικά να αναφέρουμε πως ορισμένοι από τους πρωταγωνιστές του «Αδάμαντα» επανέρχονται στην οθόνη με τρόπο αναπάντεχο, αν όχι επιβλητικό. Αν και πρακτικά η μέθοδος παραμένει η ίδια, το ύφος του δεύτερου ντοκιμαντέρ είναι πολύ διαφορετικό. Και τότε μπορεί εύκολα κανείς να συνειδητοποιήσει ας πούμε πως η ίδια κατάσταση και η ίδια οπτική αλλάζουν ανάλογα με το περιβάλλον. Ή μπορεί να καταλάβει την αξία της δουλειάς που γίνεται στο ένα ίδρυμα, όπου βασιλεύει η τέχνη και η δημιουργικότητα, σε σύγκριση με τις κλινικές «Αβερρόης» και «Ρόζα Παρκς» όπου οι συγκαταβατικοί θεραπευτές παλεύουν για την αποϊδρυματοποίηση με πολύ διαφορετικά μέσα. Και εν τέλει, γιατί όλ' αυτά είναι ανθρώπινα στον υπέρτατο βαθμό.

Θα υπάρξει και συνέχεια, καθώς αμφότερες οι ταινίες είναι μέρη μιας θεματικής τριλογίας γυρισμένης σε μονάδες του κεντρικού ψυχιατρικού φορέα της γαλλικής πρωτεύουσας. Η κατακλείδα είναι σχεδόν έτοιμη κι αναμένεται να κυκλοφορήσει στις αίθουσες την 17η Απριλίου (ο τίτλος της μέχρι στιγμής είναι «The Typewriter And Other Headaches»).  Αν κρίνουμε με όσα έχουμε δει μέχρι σήμερα, το τρίπτυχο έχει όλες τις προϋποθέσεις (συν την αναπάντεχη δυναμική που προσφέρει μια Χρυσή Άρκτος) να μείνει κλασικό στο είδος του.