10:51
25/4

Hollywood ending: Η «φυλακή των σκηνοθετών» δεν ήταν ποτέ ευκολότερη

Μέρος της δύσκολης δουλειάς ενός γραφιά περί των κινηματογραφικών σήμερα, είναι ότι γράφει για ζητήματα που οι περισσότεροι δεν θεωρούν απλά διασκέδαση μη επιδεχόμενη κριτικών, αλλά και «πολυτέλειες». Για παράδειγμα ένα άρθρο του Hollywood Reporter αναλύει πώς και γιατί η «φυλακή των σκηνοθετών» είναι πιο εύκολη από ποτέ για τους δημιουργούς. Οι περισσότεροι θα πουν «και τι με νοιάζει» -μια φράση-κλειδί άλλωστε σήμερα, τουλάχιστον μέχρις ότου κοινοποιήσεις το θέμα σου και λάβεις την ίδια απόκριση. Ο κόσμος είναι πια γεμάτος τιμενοιάζειδες.

Ωστόσο, και χωρίς να γίνεται κανείς υπεραναλυτικός, ο λόγος που (και) οι ταινίες επιδεινώνονται και οι τρόποι απόλαυσής τους συμβάλλουν στην αποδυνάμωση του κινηματογράφου ως κοινωνικού, άρα πολιτισμικού, γεγονότος, είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα μιας κοινωνίας που αλλάζει, φέρνοντας οικονομολόγους στη θέση των δημιουργών, και αναπόφευκτα παρακολουθεί την μετεξέλιξη μιας κατ' εξοχήν δημιουργικής βιομηχανίας σε σκληρή επιχείρηση που υποκλίνεται παρά δημιουργεί την αγία αγορά. (Οι φίλοι μας από την μουσική βιομηχανία θα έχουν επίσης πολλά να πουν επί τούτου.)

Η «φυλακή των σκηνοθετών» είναι η άυλη κατάσταση απονεύρωσης του δημιουργού σήμερα. Είναι ένα είδος εξορίας από το σύστημα, το οποίο σε αποβάλλει, με συνοπτικές διαδικασίες, διότι δεν το υπηρέτησες όπως οι άνθρωποι που πλέον το διοικούν επιτάσσουν. (Διευκρίνιση: Το άρθρο δεν διαπνέεται από κάποια νοσταλγία αλλοτινών χολιγουντιανών εποχών. Ανέκαθεν το Χόλιγουντ ήταν μια σκληρή επιχειρησιακή μηχανή. Όμως το χρήμα ήταν περισσότερο σε περισσότερους, ο τρόπος θέασης/διανομής απλός και οι άνθρωποι που το διοικούσαν είχαν περισσότερη σχέση με την καλλιτεχνική ουσία του προϊόντος. Κι έτσι πάντως δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κι εκείνοι έχτιζαν τις ρωγμές της καταρρέουσας σύγχρονης έπαυλης του Χόλιγουντ.)  

Ο λόγος εξοστρακισμού ενός σκηνοθέτη σήμερα είναι ευκολότερος. Πρωταρχικά τα εισιτήρια μιας και μόνης ταινίας μπορούν να αποφασίσουν το μέλλον του. Αν είσαι πρωτάρης και αποτύχεις εισπρακτικά, παρότι ευθύνονται εκείνοι που σε τοποθέτησαν γιατί ήθελαν κάποιον φθηνό και του χεριού τους, δύσκολα θα ξανακούσει κανείς για σένα. Αν δεν είσαι πρωτάρης αλλά έχεις χτίσει όνομα με κάποιον τρόπο, κυρίως ένα sleeper ανεξάρτητο, μια τηλεοπτική δουλειά ή κάποια βραβευτική/κριτική τιμή, έχεις επίσης μια ευκαιρία. Φερ' ειπείν Κλόε Ζάο, με Nomadland Όσκαρ τυμπανοκρουσίες, άμεση ανάθεση MCU, καταστροφικό box office και τρία χρόνια μετά ησυχία και φιλειρηνική επιστροφή σε χαμηλότονες παραγωγές περιορισμένων budget και βλέπουμε. Πώς το έλεγε ο Ντέιμιαν Σαζέλ πρόσφατα: «Ξέρω ότι θα αργήσω να ξαναβρώ, αν βρω, προϋπολογισμούς ανάλογους μετά το Babylon».

Τις πταίει; Αυτό είναι το ερώτημα του εκατομμυρίου, ιδίως αν ανήκει κανείς στους ρομαντικούς που θεωρούν ότι ο καπιταλισμός είναι θέμα χρήσης κι όχι φύσης. Ειδάλλως, είναι σαφές ότι όταν το χρήμα όχι απλά πολλαπλασιάζεται αλλά ανάγεται στην αποκλειστική θέση της ύψιστης αξίας, τα πάντα σταδιακά συνέρχονται δορυφορικά γύρω από το πώς θα αποκτηθεί. Έτσι και στο Χόλιγουντ, την μάνα των βιομηχανιών που παρότι δεκάδες δεκάδων φορών έχει δει τι χρειάζεται για να ανθίσει η οικονομία του σινεμά, δίνει τα ηνία σε ανθρώπους, golden ανθρώπους, που θα σου φέρουν το εισπρακτικό τριήμερο που θα τελειώσει τα εισπρακτικά τριήμερα που ονειρεύτηκες. Είναι περίπου 30 χρόνια που χτίζεται ενσυνείδητα η νοοτροπία του τριημέρου, της χρηματιστηριακής λογικής που λέει ότι η επένδυση πρέπει να αποπληρώσει άμεσα και είναι καλύτερα από το να αποπληρώσει πολλαπλάσια, αλλά σε βάθος χρόνου. Η αποθέωση του εδώ και του τώρα, μια υλιστική αποθέωση αλήθεια, είναι η βάση της βιομηχανίας. Πώς θα μπορούσε αλλιώς; 

Απόρροια αυτή της λογικής ήταν πάντοτε, όχι μόνο σήμερα, οι λογικές που έφερναν τον κινηματογράφο στο σπίτι. Η τηλεόραση πίσω στα μέσα του 20ού αιώνα, το βίντεο 20-30 χρόνια μετά, η εκτόξευση της οικιακής ψυχαγωγίας με combo VHS, DVD και αργότερα καλωδιακή, blu-ray, streaming και ακαριαία (με ιστορικά μέτρα - και λόγω πανδημίας) αλλαγή εστίασης εκτός αίθουσας. Αφού απομύζησαν, ή έτσι νομίζουν, την οικονομική δυνατότητα του κινηματογράφου περιορίζοντάς την σε τριήμερα πάνω στο οποία συνέκλιναν αδιανόητα επενδυτικά εκατομμύρια, η οικιακή πραγματικότητα έγινε η next best thing επένδυση άμεσης απόδοσης.

Η λεπτομέρεια, που ακόμα τρέχει και δεν έχει λογαριαστεί όσο θα ήθελαν, είναι ότι η αλλαγή έγινε γρηγορότερα - αυτό καθαρά ελέω πανδημίας και καπιταλιστικού τρόμου τους - απ' όσο οι ζώσες, ενεργές γενιές που πάνε κινηματογράφο χρειάζονταν. Κάπως, για να το πω γραφικά, σα να έχει ακριβύνει υπέρμετρα η τροφή και να πηγαίνει μια αλυσίδα ταχυφαγείων σ' ένα χωριό 500 κατοίκων με 100 καταστήματα φθηνού φαγητού, ενώ στο χωριό υπάρχουν ακόμα κτηνοτροφία, κήποι και καλλιέργειες- πώς να μην κλείσουν τα 90; Με άλλα λόγια συνέβησαν φαινόμενα μετά την πανδημία (Top Gun, 2o Avatar, Barbenheimer), που υπογράμμισαν από τη μια την άτοπη βιασύνη και υπενθύμισαν ότι ένα κινηματογραφικό φαινόμενο έχει οικονομική σημασία που ένα streaming φαινόμενο ίσως δεν περιλαμβάνει στην φύση του, ακριβώς λόγω της κοινωνικής πολλαπλασιαστικότητας του πρώτου. 

Κι έτσι όμως, άλλωστε η ροή συμβαίνει όσο μιλάμε, η βιομηχανία έχει στραφει αποκλειστικά, σχεδόν, στις παραγωγές άνω των 120 εκατομμυρίων, πρακτικά ταχυδρομώντας τις παλαιότερες μεσαίες παραγωγές στο streaming. Σε αυτό το περιβάλλον συνθλίβεται ο δύσμοιρος σημερινός σκηνοθέτης, εξού και τα κάγκελα των φυλακών είναι για τους λεβέντες. Εξαίρεση, πάντα υπάρχει, περιπτώσεις σκηνοθετών που γράφουν τα σενάριά τους (Νόλαν, Πιλ, Βιλνέβ) ή κάποιων σε άλλη κλίμακα (ο Σιάμαλαν ελαχιστοποιεί τους προϋπολογισμούς του, ο Ζεμέκις βρίσκει A-list πρωταγωνιστές και πάει λέγοντας). Αλλά είναι αριθμητικά ελάχιστοι και η έννοια του auteur πληγώνεται θανάσιμα από την ταχύτητα μιας εποχής που επωνυμίζει εύκολα κι ακέρδιστα.

Μετά από φαινόμενα όπως το streaming, η πανδημία, ή ακόμα και οι πρόσφατες απεργίες (που έχουν ταρακουνήσει συθέμελα την λογική των σημερινών executives), οι αλλαγές στον χάρτη είναι σαρωτικές και είναι δεδομένο ότι πρόσωπα έτσι κι αλλιώς υπονομευμένα σαν υπαρξιακή λογική, όπως οι σκηνοθέτες, θα πλήρωναν τη νύφη. Στο κάτω-κάτω δεν μπορείς να ζητήσεις από έναν micro-manager χαρτιογιακά με golden παράσημα, να μπορεί να περιγράψει την σημασία του να έχεις τον Βιλνέβ στο τιμόνι ή κάποιον ανώνυμο 27χρονο με θητεία τηλεοπτικών επεισοδίων και βιντεοκλίπ.

Αυτή είναι μια σύντομη (κι όμως!) θεώρηση εκ μέρους μας ενός θέματος του οποίου μια απόληξη μόνο είναι ο αποδιοπομπαίος τράγος-σκηνοθέτης σε έναν κόσμο παραγωγών. Περισσότερα κι αρμοδιότερα στο άρθρο του Hollywood Reporter εδώ.